Ka Ọ Dị Taa

A KPỌKUOLA onyeisiala Nigeria bụ Muhammadu Buhari ka o welitekwuo aka n’ọrụ na mbọ ahụ a na-agba imemilà ajọ ọnọdụ nchekwa na-arịzị ibe ya elu n’ala Nigeria ugbua, ma dụọ ya ọdụ ka o weghàchite ezi ọnọdụ nchekwa n’ala Nigeria, site n’ime ka nchekwa bụrụ ihe mbụ ọ na-elebara anya n’ọchịchị ya.   Ụmụnwaanyị ụka Angịlịkan na dayọsiisi Awka bụ ha kpọrọ òkù a na nnukwu mmemme ha chịkọbara na nsonso a, a maara dịka ‘Anglican Diocesan Women Conference (ADWOC)’ nke ahọ 2021. Mmemme ahụ isiokwu ya bụ ‘Aha Jehova Bụ Ebe Ụlọelu Dị Ukwu’ bụ àgbà nke iri atọ na ise, ma bụrụkwa nke weere ọnọdụ n’ụlọụka ‘St. Mark’s Church, Aguluzigbo’ dị n’okpuru ọchịchị ime obodo Anaocha nke steeti Anambra.   N’ozi pụrụ iche ọ gụpụtàrà na mmemme ahụ, onyeisi otu jikọtara ụmụnwaanyị, ndị nne na ụmụagbọghọ na mpaghara Naịjà, bụ Oriakụ Martha Chioma Ibezim katọrọ etu ndị Fulani na-achị ehi si enye nsogbu, na-egbusi mmadụ, ma na-emekwa mkpamkpa na mpaghara ebe dị iche iche n’ala Nigeria ugbua, ma kọwaa ya dịka isi sekpụ

ỤMỤNWAANYỊ agbaala mbọ dị iche iche n’ala Nigeria. N’oge ụfọdụ ọ bụ ha na-ekwuputa ma katọọ agwa ọjọọ a na-akpa gbasara ochịchị obodo. Mgbe ụfọdụ iji gosipụta ka o siri dị ha n’obi ha na-agba ọtọ mee ngagharị iwe. Ọmụmaatụ: Ngaghariiwe ụmụnwaanyị gba ọtọ mee na Southern Kaduna n’afọ gara aga bụ 2020 iji gwa ụwa na obi adịghị ha mma maka ọbara a na-aghafu ebe ahụ. Ha na-esi otu ahụ gbanwee ihe ọjọọ na-eme n’obodo.   Ya mere, dịka e merubere ụbọchị ụmụnwaanyị n’ụwa niile ụbọchị Monde ọnwa Maachị dị n’abalị asatọ nke isiokwu ya bụ: ‘Họrọ n’ihe iche aka mgba’ (Choose to challenge); nke a bụ ọmụmaatụ isii ebe ụmụnwaanyị Nigeria nọrọ n’isi n’ime ka ala Nigeria gaa nke ọma. Ngagharị agha ụmụnwaanyị na 1910s (women’s war protest of the 1910s)   Na 1910, ụmụnwaanyị Agbaja hapụrụ ụlọ ha ọtụtụ ọnwa na ngagharịiwe n’ihi nchọpụta ha nwere n’onwe ha na ụfọdụ ụmụ nwoke nọ na-egbu ụmụnwaanyị dị ime na nzuzo.   Ọpụpụ ahụ ha pụrụ n’igwe kwanyere ndị okenye e nwere n’obodo ka ha lebaa okwu ahụ anya. Ịkpọ

AKỌWAALA mkpa ọ dị ichekwaba ikike dịịrị ụmụnwaanyị, na ibelàta oke mmekpa ahụ a na-emekpakarị ha oge niile, ma ha, ma ụmụaka, ọkachasị ụmụaka ụmụnwaanyị ka na-eto eto.   Nke a bụ isi sekpụ ntị na mmemme a chịkọbara na nsonso a site n’aka òtù a maara dịka ‘Anambra State Child Protection Network, Violence against Persons Prohibition Law Implementation Committee’ na njikọaka ụlọọrụ na-ahụ maka ihe metụtara ụmụaka na ọdịmma ụmụnwanyị n’ime steeti Anambra.   Ya bụ mmemme bụ nke a kwàdòrò site n’aka òtù ‘Rule of Law and Anti-Corruption, Christian Aid and Hope Givers Initiative’ ma bụrụ nke e sitere na ya wee mee ngagharị pụrụ iche na mpaghara ebe dị iche iche na steeti Anambra, megide óke mmekpa ahụ a na-emekpàkarị ụmụnwaanyị na ihe ike ndị ọzọ a na-emeso ha na ụmụaka ụmụnwaanyị.   N’okwu ya na njem ngagharị ahụ, onyeisioche ‘Child Protection Network’ n’ime steeti Anambra ma bụrụkwa onyeisi ‘Hope Givers Initiative’ bụ Onyeka Udegbunam mèrè ka a mara na ha bàgidérè n’atụmatụ ahụ dịka otu ụzọ

DỊKA okike ụwa siri dị, ụmụnwaanyị na-achọ mma. Ọ dị mma mabụrụ ihe ziri ezi na ụmụnwaanyị ga na-achọ mma. Ọ bụ ọdịbara gboo.   N’oge mbụ, mgbe elubụ ala ọsa, ụmụnwaanyị na-achọ mma n’ụzọ dị iche iche. Ha na-ede uri, na-eteuhie, na-eyi jigida n’ukwu, na-agba nja n’ụkwụ, na-akpa ụdịrị isi dị iche ichetinyere ihe ndị ọzọ.   Ọbụladị nwaagbọghọna-akwado ịlụ di, a na-eruru ya mgbede. A na-eme nke ahụ ka o wee maa mma, kaahụ ya na-akwọ poko poko. Mgbe ọ na-eru mgbede, ọ gaghị na-aga ọrụ, ọ gaghịna-eme ihe siri ike, sọọsọ nkịtị ka ọ ga na-anọ, na-arahụ ụra, na-eri nri mana-atakwa anụ na azụ gwoogwoo. Ihe ndị a niile bụ ka o wee maa mma.   Nwaanyị na-alụ dina-achọ mma dị egwu site n’ejiji wee ruo n’ihe ọ na-ete n’ahụ ya.   Ya mere, ịchọ mmaagaghị ala ala na ndụ ụmụnwaanyị. Ọ bụ nwa nwa tote ọ tukwuru. Nwaanyị achọghịmma nwere ka ọ na-adị n’anya. Ọ naghị adabacha nke ọma maka na ọ na-abụ ihe kwụrụihe akwụdebe ya. Ọbụladị ụfọdụ ụmụnwaanyị sị na ha anaghị achọ mma ileruo haanya, ị ga-achọpụta na

OBI di ya bụ nwaanyị ya na di ya bi na-emekwa ihe na-amasị di ya. Nwaanyị ahụ bụkwazi onye di ya hụrụ n’anya. Ọ bụkwa nwaanyị di ya bu n’obi ma bụrụkwa nwaanyị di ya na-adịghị enwe oke ihe nkọcha na ndụ ya. Obi di ya bụ nwaanyị di ya hụrụ n’anya, ụdị ịhụnanya nke ndị bekee kpọrọ ‘unconditional love’. Ọ bụkwa ụdị ịhụnanya a dị omimi nke akwụkwọ nsọ kwuru maka ya na nwoke ga-ahụ nwunye ya n’anya. Ọ bụ ụdị ịhụnanya a ka nwoke ji akpọ nwunye ya ‘obi m’. Ụdị ịhụnanya a na-eme ka nwoke ghara inwe mmasi na-ebe ụmụnwaanyị ndị ọzọ nọ, n’ihi na nke o nwere zuuru ya ma kawaa ụmụnwaanyị ndị ọzọ mma. Ya mere ndị Igbo ji tụọ ilu sị na asị nna kpọrọ nne na-ememtụta ụmụ ya. Nke a na-egosipụta na ịhụnanya nna hụrụ nne n’aka nke ọzọ na-emetụta ụmụ ya. Nke a na-egosi na ịhụnanya na-esi n’aka fere aka. Ebe di hụrụ nwunye ya n’anya, ebe ahụkwa ka udo na-adị makana ndị Igbo tụrụ ilu sị na ebe ịhụnanya dị na ebe ahụ ka udo na-adị. Nke a na-egosi na ịhụnanya na-eweta udo ma na-ewetakwa ọganihu. Di ya ji ya em

E KWURU okwu sị na e kere ọlụ eke. Site n’okike ụwa, Chukwu kere ihe nwoke ga-eme na ihe nwaanyị ga-eme. Ma ọ na-abụ ihe mwute na ị bịa n’ọtụtụ ezinaụlọ, ọ dịka a ga-asị na ọ bụ nwaanyị ka a hapụzịịrị ihe niile. Nwaanyị ga-alụ di, nwaanyị ga-adị ime, nwaanyị ga-amụ nwa, nwaanyị ga-azụ nwa. Nwaanyị ga-esi nri, dozie ezinaụlọ, nwaanyị ga-akpatakwa ihe a ga-eri n’ezinaụlọ. Hee! ụwa ụmụnwaanyị! Ebe nwaanyị mere ihe ndị a niile, ọ gịnị bụzi ọlụ ụmụnwoke? Ọtụtụ ego ụmụnwaanyị na-akpata n’ezinaụlọ bụ naanị iji rie nri na igbo obere mkpa dị iche iche, ma ọ bụ ego nwoke ka e ji alụ ọlụ siri ike dịka ịgba ala, ịlụ ụlọ obibi, ịlụ ụlọ ebe nlụpụta ngwa ahịa, wdg. O nwere ebe Chi kere nwaanyị ọ ga-ejedebe ma mgbe ọbụla ọ gafere ya, ahụ na-agbakasị ya n’ihi na ọ gafeela ebe Chi debere ya ọ ga-ejedebe. Nke ọzọ bụ ejechaa ọgwụ n’ihe na-eche ụmụnwaanyị aka mgba n’alụm dị bụ mgbe a jụrụ na nke nwoke na nke nwaanyị hụrụ onwe ha n’anya agaghị alụ di na nwunye n’ihi otu okwu e nweghị nghọta sitere n’akụkụ n

N’EZIOKWU ọ na abụ ihe mwute mgbe nwaanyị lụrụ di, ọ dịka aga-asi na-atufuru ya atufu ma ọ bụ ree ye ere. Na mpaghara ala Igbo, o nwere otu esi emeso ụmụnwaanyị lụrụ di nke imirikiti ụmụnwaanyị ugbua na-enwezi nkolopu obi na-alum di n’ihi ọnọdụ nwaanyị n’ezinaụlọ ebe ọ lụrụ di. Ọ na-abụ nwaanyị lụọ di, anapụ ya ikike nile o nwere n’ụwa na be nna ya, na-amaghị na ọ bụghị alum di nile na-eguzo. Ụmụnwaanyị siri ike ime mụọ na ike anụ ahụ site na ịkara obi hapụ nne, nna, ụmụnne, ezinaụlọ na obodo ha gaa biri be nwoke; hapụ aha nna ya zaba aha nke nwoke; baa n’ezinaụlọ o nweghị onye ọ ma ga biri, mujuoro ha ụmụ ụlọ. Hee! ụmụnwaanyị siri ike! Añụrị na-adị n’ezinaụlọ ọ batara ma mwute na-adị n’ezinaụlọ o si wee pụ. Ọtụtụ na-ebe akwa ma o nweghị ihe a ga-eme ya n’ihi na ọ bụ ka Chi siri debe ya. Ọtụtụ uru dị iche iche dị na-alum di na nwunye ma otu omenala Igbo siri debe ọnọdụ nwaanyị mere ka ọtụtụ ụmụnwaanyị na-agba ọsọ ma ọ bụ na-eme ka ha ghara inwe mmasi ịlụ di n’ihi agwa a na-akpaso ha ma

NDỊ uweojii steeti Enugu anwuchikọọla ụmụnwaanyị abụọ rere nwa abalị abụọ. Nwa ọhụrụ ahụ e rere bụ nwa nwanne otu n’ime ha, ma bụrụ nke ha rere n’ọnụego narị naịra atọ (N300,000) A nwụchịkọrọ nwaanyị ahụ n’Ovoko nke dị n’okpuru ọchịchị Igbo Eze ‘South’ na steeti ahụ. Ọ bụ ndị ọlụ nchekwa steeti ahụ bụ ndị zọpụtara nwa ọhụrụ ahụ bụ ndị nke e resịrị ndị mgbere mmadụ ma hafee ndị kpara nkata ahụ n’aka ndị uweojii. Otu n’ime ndị ahụ aka kpaara bụ onye ụmụgbabe Ovoko kwuputara na ọ bụ otu nwaanyị aha ya bụ Ekutosi rịọrọ ya ka o nyere ya aka ree nwa nwanne ya nwaanyị n’ihi na ha achọghị nwata ahụ n’ezinaụlọ ha. Mana ya bụ onye a na-ebo ebubo kwuru na ọ bụ enyi ya nwaanyị  ka ya nyeere aka iri nwata n’ihi na nne (nwa ahụ) dị afọ iri na atọ, n’ihi ya ọ orueghị ogo ịzụ nwa. Dịka nwaanyị sị Umugbabe si kwu, o kponyere ya bụ nwaanyị nwa ahụ ozugbo na steeti Rivers onye nke kwere nkwa ịkwụ narị naịra atọ. Otu o sila dị, nwaanyị ahụ onye nke a nwuchikọrọ n’Ovoko duuru ụfọdụ ndị uweojii gaa na nke n

NA mbụ, ọ bụ ọlụ dịrị nwaanyị iji onyinye amara Chineke nyere ya wee mee ka ụwa guzosie ike ma lusie ọlụ ike. Ọ bụ ọlụ nwaanyị ịkwalite nwoke ma mee ka o guzosie ike. Ọ bụkwa ọlụ nwaanyị ị na-atụta elo ka ihe wee na-aga nke ọma maka na mbili na ọdịda dị nwaanyị n’aka. Nwaanyị kwesịrị ime ka ihe na-aga nke ọma ebe ọ bụla ọ nọ, ma n’ụlọ ọlụ, ọma ahịa, obodo, nzukọ, ezinaụlọ wdg. Ọ bụ ọlụ nwaanyị ịlụ di, ịmụ nwa, ịzụ nwa, ilekọta ezinaụlọ anya, isi nri n’ọtụtụ ihe dị iche iche. Heee! Aga ekwu ole ghara ibe ya n’ọlụ dịrị ụmụnwaanyị n’ụwa? Ọ bụ ya ka m ji were igwe omenta eme imo nke bekee kpọrọ “kọmpụta” wee tunyere ụmụnwaanyị n’ihi na ọlụ nwaanyị na-alụ n’ụwa dị ọtụtụ. Dịka anyị na-aga n’iru, a ga akpọpụta ọlụ dịrị ụmụnwaanyị n’ụzọ dị iche iche ha si alụpụta ya bụ ọlụ na ngalaba dị iche iche ha nọ. Na nchịkọta igboro nwoke mkpa agụụ nke anụ ahụ n’ụzọ ziri ezi. Ị nwere ike ikwu ya otu a “o nwere ebe nwaanyị bụ ezigbo ihe oriri nye nwoke.” Ka-emesịa.

MGBE mmadụ malitere bawa ụba n’ụwa ka ịchọ mma malitere. Ichọ mma bụ mmadụ idozighari onwe ya na ụdị dị iche ma ile ya anya. Ọ dị ọtụtụ ihe dị iche iche ụmụnwaanyị ji achọ onwe ha mma na abụghị akwa na akpụkpụ ụkwụ, iyeri ntị na ihe ọnụ n’oge ochie. Ihe ndị a bụ uhie, edo, nzu, tanjere, uri, aka a na-eyi n’olu na ọdụ a na-agba n’aka. Ihe ịchọ mma ndị ahụ a na ete adịghị ahi aru mmadụ ahi ma ọbụ igbaji aru ma ọbụ iru onye na ete ya. Ọ dịghị enye aru nsogbu ọbụla chaa. N’oge ochie, nwaanyị ọbụla mara ka esi achọ mma adịghị agha ite uhie, nzu ma ọ bụ edo kwa abali ọbụla. Chi fo, ọ gaa na mmiri saa arụ nke ọma, ọ bata, owere enuakị tee arụ ya nile, were tanjere tee n’anya ya, dozie ntutu isi ya nke ọma. Ọ bụghị ha ncha n’akpa isi kama ha na ara ntutu isi ha nke ọma. O to fee oke, ha esebellata ya ala ka o wee dị mma. Ịhu nwaanyị dị otu a, ọ dị mma ile anya mana akwọ mara mara. Na mgbe ahụ, ihe ịchọ mma dịka aka na ọdụ bụ ihe e ji amakari adaeze ma ọbụ onye ndị mụrụ ya ji ego nakwa jigida ọ

NWAANYỊ so n’otu n’ime ụdị mmadụ Chineke kere n’ụwa ka ọ bụrụ onye nlekọta ihe nile e kere eke. Ọnọdụ adịchaghịrị mmadụ mbụ ekere nke a na-akpọ nwoke mma n’ihi na ọ nọ nanị ya. Ọ dịghị onye na-akpanyere ya ụka, ọ dịghị onye na-enyere ya aka, ọ dịghị onye na-asị ya jisie ike. Ọ dịghị onye na-eleta ya, ọ dịghị onye na-anọdebe ya, ọ dịghị onye na-akasi ya obi, ọ dịghị onye na-ekpo ya ọkụ. Ọ dịghịkwa onye na-enye ya ihe ọ na-eri. Ọ bụ n’ihi nke a ka Eke kere ụwa jiri kee nwaanyị ka ọ bụrụ ozuzu oke ma nyekwa nwoke ihe ndị a nke siiri ya ike ịnweta. Nwaanyị bụ otu nnukwu ihe dị n’ụwa nke na ọ bụrụ na ọnọghị, ihe agaghị na-agacha nke ọma. Ọ dị ọtụtụ ihe dị iche iche eji kee nwaanyị. N’izu ụka ọzọ anyị ga ahụ ya. Ka-emesia.