Ka Ọ Dị Taa

ASỤSỤ na omenala ka e ji ama obodo ọbụla nakwa ụmụ afọ obodo ahụ. Ndị ọbụla na- asụ otu asụsụ ma nwee otu omenala na emekọ ihe ọnụ. Ọ bụ nke a mere ndị Igbo ọbụla maara ihe jiri na eti mkpu ka anyị nile bụ ndị Igbo were asụsụ anyị kpọrọ ihe maka na okwu Igbo kwuru na onye gba nkịtị, ndị iro ewere ọba ya kpoo ntụ. Kedu ka anyị nile bụ ndị Igbo ga-esi nye aka ka asụsụ na omenala anyị ghara ịda ma ọ bụ nwụọ?   Ọlụ a dị mkpa ga-amalite na ezinaụlọ ọbụla. N’ezie, ị bata na ezinaụlọ ụfọdụ, ha adịghị asụ Igbo n’ụlọ ha ma nne, nna na ụmụaka ha bụ oyibo ka ha na- asụ. Ụfọdụ n’ime ndị na-eme ihe ndị a bụ ndị a mụrụ n’ime obodo. Ha gụsịa akwụkwọ ma ọ bụ ha baa n’azụmahịa ma ọ bụ ọlụ na obodo ọzọ na-asụ asụsụ na abụrọ nke ha, ha echezọọ asụsụ ha. Ndị bi na mgbago ugwu na-asụzị asụsụ ebe ahụ. Otu a ka ọ dị ndị Igbo bi na mkpaghara ọzọ dị iche iche n’ala anyị. Dịka ha na-echezọ asụsụ ka ha na echezọ omenala Igbo. Ha a na-emezi ka ndị ahụ ha bi na be ha.  Ụfọdụ n’ime ndị nne na nna na-edeba aha ha na

NNUKWU ọgbakọ ekpere pụrụ iche ewerela ọnọdụ n’ama egwuregwu Alex Ekwueme dị n’Awka (Ọka) bụ isi obodo steeti Anambra maka ọnọdụ ala Nigeria, ọnọdụ nchekwa, nà nhọpụta ọkwa gọvanọ ahụ a na-akwadobe ime na steeti Anambra n’abalị isii nke ọnwa Nọvemba ahọ a.   Ọgbakọ ekpere ahụ a kpọrọ ‘2021 Anambra State Anglican Prayer Rally’ bụ nke a chịkọbara site n’aka ndị ụka Angịlịkan n’ime steeti ahụ, ma bụrụkwa nke dọtara ndị òtù ụka Angịlịkan sitere dayọsis iteghete mejupụtara mpaghara Naịjà (Province of the Niger); ndị ọrụ gọọmenti, ndị ji aha otu ndọrọndọrọ ọchịchị dị icheiche esonye n’ịzọ ọkwa gọvanọ steeti ahụ, tinyere ọtụtụ ndị ọzọ.   N’okwu ọ gwara ọhaneze sonyere n’ọgbakọ ekpere ahụ, Ashbishọọpụ mpaghara Niger ma bụrụkwa Bishọọpụ ụka Angịlịkan na Dayọsis Awka, bụ Ashbishọọpụ Alexander Chibuzor Ibezim kọwàrà na isiokwu mmemme ahụ, nke pụtara “Dị̀ Ike n’Ime Onyenweanyị” (ma a sụgharịa ya) bụ nke magburu onwe ya ma bụrụkwa nke dabàrà àdábà mà e lekwàsị anya na nsogbu dị icheiche na-adakwàsị

 N’OGE bụrụ ma gboo, o nwere otu di na nwanyị nke biri ọtụtụ afọ ma ha amụtaghi nwa. Nke a mere ka ha gaa na nke dibịa ukwu na nke nta ebe ha na-achọ mkpụrụ nke afọ.   Ọtụtụ afọ gara ma ekwe akụtaghị onye ala ji. Ma n’ikpe azụ, nwa bere n’ụlọ ha.   Nke a wetere oke ọńụ makana nwa bụ ihe a na-achọ achọ ma bụrụ ihe ikele Chineke.   Ha bidoro zụba nwa nwoke a n’ike n’ike. Nwata a malitekwara na-ebu ma na-eto. Mgbe oge ruru na nwata a ga-anọ ọdụ, ọ nọghị, mgbe o rukwara ịga ije, ọ gaghị, nke pụtara na ọ na edina ala n’ute mgbe ọbụna.  Ọnọdụ dị otu a bidoro tụba di na nwunye a egwu. Ha malitekwara gaba na nke ndị dibịa ma okwu e nweghị isi.   Oge ọbụna ha gawa ọlụ, ha na-esi nri nye nwata ahụ, ha richaa nke ha, ha eburu nke ha ga-eri ma ha lọta ọlụ dobe n’elu uko pụọ. Ha na-ahapụkwa nwa ha nwoke n’ute ebe o dina ala gawa ọlụ.   Oge ọbụna ha rụchaa ọlụ lọta, ha butuo nri ha dobere n’uko, ha ahụ na nri ahụ na e riena ya. Nke a na-agbagwoju ha anya makana onweghị onye batara n’ụlọ ha ebe ha kp

NDỊ Igbo nwere ihe oriri dị iche. Nke kachasi bụ na ihe oriri ọ bụla nwere mgbe e jị erikarị ya. Anyị ga-eleba anya n’ihe oriri bụ achịcha ede. Otu e si akwadobe ya, nakwa otu e si esi ya. Ọdịkwa ụzọ atọ e si esi achịcha ede.   Nke mbụ, ikpata achịcha ị ga esi, ị suo ya n’ikwe ọ dị kirikiri, ịbanye ya mmiri, o mee ihe dịka awa abụọ ị gụpụ ya na mmiri ahụ gbanyekwa ya mmiri ọzọ, ọ dịkwa awa abụọ ọzọ igbanye ya mmiri. Ibeta akwụkwọ unere ma ọ bụ akwụkwọ jioko ị ńaa ya n’ọkụ.   Ị gụpụ achịcha ahụ na mmiri, were akwụkwọ unere ahụ kechie ya sinye ya n’ọkụ. Ị ga-esi ya ogologo oge tutu o ghee. Imechasia akidi, afufa wunye ha n’otu ite ahụ. o ghee ịgụpụ achịcha tupu iwunye ya na nkata e ji awụpụ ihe. I gbanye mmanụ n’ite, ọ di obere ọkụ iwunye yabaasi, o ghee iwunye achịcha, akidi, afufa, ukpaka, ose na nnu, ịgwọkọ ya o buru oriri.   Nke abụọ,ọ bụrụ na ị chọrọ iji fịọfịọ sie achichaede ị ga ebu ụzọ sinye fịofịọ, isie ya ihe dịka awa abụọ ikechie achịcha ahụ tinye n’ime ite fịọfịọ ahụ ị na-esi

KA ọ gachaara abalị olenaole e jiri tọrọ ha, mmadụ abụọ ndị ahụ ji otu ahọ efe ala nna ha n’okpuru amụmà ‘National Youth Service Corps (NYSC)’ ndị ntọ tọọọrọ enwerela onwe ha pụọ n’aka ndị tọọrọ ha.   Nke a bụ nke e mere ka ụwa mara site n’ozi a kụpụrụ ụbọchị Wenezdee site n’aka onye enyemaka pụrụ iche nye Gọvanọ Samuel Ortom nke steeti Benue n’ihe gbasaara mgbasàozi ogbaraọ̀hụ́rụ, bụ Jimin Geoffrey site n’ozi ọ kụpụụrụ ndị nta akụkọ.   Ọ kọwara na ọ bụ site na njikọaka gọọmenti steeti ahụ, ụlọọrụ ụgbọala e ji ebu ndị njem, bụ Benue Links na ezinụlọ ndị ahụ a tọọrọ atọrọ ka e jiri nweta ntọhapụ ndị ahụ.   Dịka o siri kọwaa, mmadụ abụọ n’ime mmadụ isii ahụ a tọhapụrụ bụ ndị ji otu ahọ efe ala nna ha, ma bụrụkwa ndị a tọọrọ n’ụzọ oge ha na-aga n’ogigè ebe a na-enye ndị ji otu ahọ efe ala nna ha ọzụzụ na steeti Zamfara; ebe mmadụ anọ ndị ọzọ bụ ụmụafọ steeti Benue na-emere onwe ha njem.   O nyere aha ndị NYSC ahụ dịka Jennifer Awashima Iorliam na Joseph Zakaa. Ọ gakwara n’ihu kwuo na otu

OTU onye nọ n’ogoogo Inspektọ n’ọrụ uweojii nọrọ na nsonso a wee bụrụ onye a gbàgburu agbagbu, ebe otu onye uweojii ọzọ bụkwàzị onye nwetere mmerụahụ oge ndị ojiegbe wakpòrò isi ụlọọrụ ndị uweojii dị na mpaghara Unwana dị n’okpuruọchịchị ime obodo Afikpo, nke steeti Ebonyi. Ndị uweojii ahụ gbàgbùkwàzịrị otu onye n’ime ndị omekoome ahụ.   Dịka ndị ọnọmgbeomere siri kọwaa, ndị ojiegbe á mághị ndị ha bụ, ndị ruru mmadụ iri atọ na ise n’ọnụọgụgụ wakpòrò ya bụ ngalaba isi ụlọọrụ ndị uweojii n’ihe dịka elekere atọ nke ọnụ ụtụtụ ụbọchị ụka; ha na ndị uweojii wee malite ịkwà mgbọ.   N’ozi ọ kụpụụrụ ndị nta akụkọ banyere nke ahụ, onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ndị uweojii n’ime steeti ahụ, bụ DSP Odah Loveth gbàrà akaebe na ihe ahụ mèrè eme n’ezie, ma kọwaa na ndị uweojii gbàgbùrù otu onye n’ime ndị omekoome ahụ oge ahụ ha na ha na-akwàrịta mgbọ n’ime abalị ahụ, ebe ndị nke ọzọ búkwàzịrị àpà mgbọ n’ụdị dị icheiche wee rie mbọmbọ ọsọ.   Kaosiladị, o mekwara ka a mara na ndị omekoome ahụ j

AGBỤRỤ niile nọ n’ụwa nwere ọrụaka e jiri mara ha. Ya mere, ndị Igbo nwere ndị nke e jiri mara ha.   Ọrụaka e jiri mara ndị Igbo gụnyere, ịkpụ ụzụ, ọrụugbo, ịkpa nkata, ite nkwụ, ịkpụ ite, ịtụ ikwe na odo, igbu ichi, ide uri w.d.g.   Ọrụaka ndịa kachara pụta ihe n’oge gboo. N’oge ahụ, nwoke ọ bụla ruru ihe e ji nwoke eme ga-enwerịrị ọrụaka e jiri mara ya, nke o ji elekọta ezinaụlọ ya. Ihe ndị a na-apụta ihe nke na o nwee ihe onye chọrọ ọ gaba na be onye na-emepụta ihe ahụ.   Obodo ọ bụla nwere ọrụaka e jiri mara ha. Iji ma atụ, e kwuo maka ịkpụ ụzụ a kpọọ Awka n’ihi na ọ bi njirimara ha. Otu o sila dị, nke ahụ apụtaghị na ọ bụ sọ Awka na-akpụ ụzụ n’ala lgbo. O nwere otu ogbe dị n’Isuofia n’okpuru ọchịchị Aguata na steeti Anambra. Ebe m na-ekwu banyere ya bụ Akulu Isuofia, e jiri ịkpụ ụzụ mara ha n’ihi na n’oge mbụ ezinaụlọ niile dị n’Akulu Isuofia nwere ndị na-akpụ ụzụ.   Ịkpụ ụzụ bara nnukwu uru n’ihi na esi na ya arụpụta ihe dị iche iche e ji igwe ememepụta dịka, egbe, mma, osiite, ọ

NNE na nna ụmụakwụkwọ ahụ dị iri na atọ n’ọnụọgụ bụ ndị onyenkuzi, Mohammed Galadima bu nje HIV metọrọ na Karanbande nke dị n’okpuru ọchịchị Borgu na steeti Niger, a kpọọla oku ka e nye onyenkuzi ahụ ntaramahụhụ dị egwu, iji dọọ ndị ọzọ aka na ntị.   Ha kwuru sị: “Ọ na-ewute anyị otu onyenkuzi ahụ siri metọ obere ụmụaka anyị. Anyị na-arịọ ka e nye ya ntaramahụhụ dị egwu iji dọọ ndị ọzọ ga-achọ ịkpa ụdị arụ ahụ aka na nti, ọ bụghị so na steeti ahụ kama n’ala anyị niile gbaa gburugburu, aka na ntị.”   Otu n’ime ndị nne na nna ahụ, Idris Haruna, bụ onye odozi ụgbọala kwara arịrị ihe onyenkuzi ahụ mere nwa ya nwaanyị gbara afọ ise ma kwuo na sọọsọ ma e nyere Galadima ntaramahụhụ zuru oke na ya agaghị enwe obi ańụrị.   Nwoke ahụ mụtara ụmụ isii kọwara na ya amaghị banyere ọnọdụ ahụ wee ganye na nwa ya nwaanyị agwa nne ya ihe onyenkuzi ahụ mere ya, nke mere ka o mee ka ya mata.   O kwuru sị: “N’echi ya, agbara m gaa n’ụlọakwụkwọ ahụ nye mkpesa ma ha gwara m lawa na e mechaa na m ga-enweta oz

 NDỊ uweojii anwụchikọọla otu nwaanyị aha ya bụ Shade Adelowo, gbara afọ iri atọ na otu maka iji agụba (razor) karikọọ nwata nwoke, Kehinde Ojo gbara afọ iri na otu, ahụ. Ya bụ ihe mere na steeti Ogun.   Nwaanyị ahụ onye nke a kpọchiri n’ogige ndị uweojii Oke-Aro Divisional Headquarters kwuru na nwata nwoke ahụ bụ nwa onye agbataobi ya zuru puku naịra atọ (3,000) n’akpa ya.   Dịka okwuputa okwu ndị uweojii na steeti ahụ, DSP Abimbola Oyeyemi siri kwu, a nwụchikọrọ nwaanyị ahụ ji ụmụ abụọ onye bi n’Agbado n’ihi mkpesa nke nne nwata nwoke ahụ wetara. Ọ kọwara na nwaanyị ahụ kwuru na onye kara nwa ya agụba sị na nwa ya zuuru ego ya dịka o mere ka ndị uweojii mata na nwanyị ahụ bụ onye agbataobi ya nwa ya na-anọ na nke ya mgbe ọ bụla ọnọghị n’ụlọ.   Ayeyemi gara n’ihu kwuo sị: “Ka e nwetachara mkpesa ahụ, DPO Agbado Divishọn, CSP Kehinde Kuranga zigara ndị ọrụ ya n’ebe ihe ahụ mere, nwụchikọọ nwaanyị ahụ. Dịka a gbara ya ajụjụ, nwaanyị ahụ kwuru na nwa ahụ zuuru ego n’akpa ya mana ya amagh

 NDỊ mmadụ akatọọla agwa onye uweojii kpara na Cameroon site n’ịgbagbu nwatakịrị nwaanyị gbara afọ ise.   Enondiale Tchuengia Carolaise ka a gbagburu ka ọkwọ ụgbọala bụ ha aga akwụkwọ jụrụ ịkwụsị n’ebe ndị uweojii na-anọ eme nnyocha n’ụzọ (checkpoint). Ndị nọ n’ụgbọala ahụ gụnyere nwata ahụ tufuru ndụ ya, ụmụaka abụọ ọzọ, nne ya na ọkwọ ụgbọala ahụ. Onyeuweojii ahụ ka e kwuru na ọ gbakanyere egbe n’ụgbọala ahụ, ma si otu ahụ gbagbuo Carolaise.   Dịka akụkọ siri kọ, ha na-anaba ndị mmadụ ngarị n’ebe nnyocha okporo ụzọ na Cameroon. Eleghị anya na ọ bụ  ego ‘500 Central African CFA francs’ ka onyeuweojii ahụ chọrọ ịnapụta ọkwọụgbọala ahụ.   Otu o sila dị, igwe mmadụ iwe na-ewe gbakọtara ebe ahụ ozigbo jide onye uweojii ahụ, tigbuo ya, ọ ghọọ ozu n’egbughị oge ọbụla.   Otu o sila dị, e mechara n’ikpeazụ lie ozu Carolaise ụbọchị ahụ.   N’ihi ọnọdụ ahụ, ndịisi na-ahụ maka nchekwa na mba ahụ, (Cameroon’s Ministry of Defense), akatọọla agwa onyeuweojii ahụ dịka nke jọgburu onwe ya dịka ha katọ

 AFỌIME bụ ezi ihe ma nwanyị tụrụ ime n’ụzọ ziri ezi. Ụzọ ziri ezi bụ mgbe nwagbọhọ nwere di, baa n’ezinaụlọ nke ya. Ọ dị ime mgbe ahụ, nne, nna na ụmụnne ya añụrịa. Ndị ezinaụlọ ya a na-eme ngala na nwa ha dị ime. Nne ya a na-ejikere ịga ọmụgwọ, di ya na ndị hụrụ ya n’anya a na-agbara ya mbọ ma na-ejekwara ya ozi. Obi a na-atọ ya ụtọ na-aga amụpụta nwa.   Mana ọ bụrụ na nwagbọghọ enweghị di wee dị ime, nke mbụ bụ na o weteere onwe ya aha adịghị mma. Ọzọ, ezinaụlọ ya agaghị enwe nkwuwa okwu n’ama.   Ọ bụ ezie na nwa bụ ezi ihe mana ọ bụrụ na nwagbọghọ enweghị di wee dị ime, ọ dịzie ka nwa ahụ a ga-amụ ọ bu ihe ọjọọ. Ụfọdụ mmadụ anaghị eche ihe ha ga-ekwu asi na-azụghị nwagbọghọ ahụ azụ. Ụfọdụ asi na oyiri nne ya ma ọ bụ nna ya, ebe ụfọdụ ga-asị na ọ bụ nne nne ya ka o yiri. Okwu ndị a nile a na-agwa nne na nna ahụ bụ maka nzọhie ụkwụ ahụ nwagbọghọ ahụ zọhiere.   Ụfọdụ ndị na-ekwugide ya mere ihe ka nke nwa ahụ mere wee dị ime ahụ, mana  ha adịghi ime ma ọ bụ na ha wepụrụ nke ha.   Okwe

ỊGBA odibo ma ọ bụ ịgba bọyị bụ ihe dịbara gboo. O si n’aka nna nna anyị wee ruo anyị aka.   Odibo dị iche n’ohu. Odibo bụ mmadụ ịhapụ ụlọ ya gaa biri be mmadụ, nọdụ n’okpuru onye ahụ ma na-asọpụrụ onye ahụ. Nke a pụtara na ọ ga-eme ihe nile nna ya ukwu gwara ya mee ma ọ chọrọ ya ma ọchọghị. Iwu ji ya ịnọ n’okpuru nna ya ukwu. Ihe dị iche n’ebe odibo na ohu nọ bụ na odibo ga-emechaa nwere onwe ya, ma ohu na-anọgide n’okpuru nna ya ukwu.   E nwere ike gbuo ohu mgbe ọbụna.Odibo ọbụna chọrọ ibara onwe ya uru na-enwe nsọpụrụ na irube isi makana ndị Igbo kwuru okwu si na onye fee eze, eze e ruo ya.   Ana agba-odibo n’ụzọ dị iche iche. Ụfọdụ na-ahapụ be nne na nna ha mgbe ha dị na nwata gaa biri be onye ọzọ na-ejere onye ahụ ozi. N’ọnọdụ dị otu a, ọ bụ oke na ọlụ ndị ahụ ilekọta nwata ahụ anya dịka ọ na-agbara ha odibo. N’ụzọ dị otu a, ezinaụlọ a ga-ahụ na nwata ahụ (odibo) ga-anọ n’aka ha topụta ihe e ji mmadụ eme ma bụrụkwa mmadụ n’obodo. Ụfọdụ ndị mmadụ e sila n’ụzọ dị otu a too, soro na

ỤLỌỌRỤ ‘Lagos State Emergency Management Agency (LASEMA)’ nọrọ na nsonso a wee malite ịkụkpọ̀ ụlọ ebe obibi nwere nsogbo ma na-achọkwa ịdà àdà na mpaghara Aguda dị na Surulere nke steeti Lagos.   Dịka ozi a kụpụrụ site n’aka ụlọọrụ ahụ siri kọwaa, ha zigara ‘Cobra Squad’ ha dị n’Onipanu, gaa na ‘No. 4 Kola John Street off Fehintola Giwa Street, Aguda Surulere’ ebe e nwere ụlọ otu akụkụ ya dara ada n’abalị ụbọchị ụka, nke mezịrị ka ọ bụrụ ihe izendụ na ihe égwù nyegara ndị bi ebe ahụ.   Kaosiladị, ozi ahụ mere ka a mara na o nweghị onye ọbụla nwụrụ n’ihe mberede ahụ oge ahụ otu akụkụ ụlọ ahụ dara oge. Ndị ụlọọrụ ahụ, site na njikọaka LASBCA, LNSC na ụlọọrụ ‘Lagos State Task Force’ gbaara wee gaa n’ebe ahụ ya bụ ihe mere, iji mara ka ọnọdụ siri gbata kwụrụ n’ebe ahụ.   Ya bụ ozi gakwazịrị n’ihu kọwaa na ụlọọrụ LASEMA agwala ndị bi n’ụlọ ahụ ka ha kwakọrọ ngwongwo ha pụọ n’ebe ahụ, iji zeere ọnwụ mberede maọbụ ihe ọdachi ọbụla ịdapụta.   Ọ bụzị oge ụlọọrụ a mechaara ihe ndị ka ha bagidezị

ỤBỌCHỊ ụka ọnwa Oktoba ga-adị n’abalị iri atọ na otu ka a ga-eme emume icheta afọ iri ise (Golden Jubilee) nke Fada Ọkammụta John Chukwuma Oraemesi ji chie ụkọchukwu, tinyere emume afọ iri asatọ ọ nọrọla n’elu ụwa.   Oke mmemme a ga-ewere ọnọdụ n’ụlọụka St Gabriel’s Catholic Church, Okpuno n’okpuru ọchịchị Awka South na steeti Anambra. A ga-eji aja maasị elekere iteghete na ọkara (9:30 am) were malite.   Onye ga-abụ onyeisioche bụ Ọkammụta Fidelis Okafor jibu ọkwa dịka onyeisi ụlọakwụkwọ Chukwuemeka Odumegwu Ojukwu University (COOU); ebe onyeisioche nke abụọ ga-abụ Ọkammụta Can. Nwankwo nke Nnamdi Azikiwe University, Awka. Onye ga-abụ nna ụbọchị ahụ bụ Ọkammụta Ellis Idimobi bụ osote onyeisi ụlọakwụkwọ COOU. Osote onyeisi kansụl parish St Gabriel, Sir Walter Umeukeji so wee tinye aka n’ozi n’aha ụkọchukwu parish na ndị niile na-aga ụka na St Gabriel’s Parish, Okpuno.

ỤMỤNWOKE ruru iri atọ n’ọnụọgụgụ nọrọ na nsonso a wee gbanahị ọnwụ mberede káárá ịtā isi ha, oge ihe mberede okporoụzọ dapụtara n’Awka bụ isi obodo steeti Anambra.   Onye jigodi ọkwa ugbua dịka onye na-ahụ maka mgbasaozi na mmekọrịta ọhaneze na ụlọọrụ ‘Federal Road Safety Corps (FRSC)’ n’ime steeti Anambra, bụ DRC Margaret B. Onabe kwupụtara nke a site n’ozi ọ kụpụụrụ ndị nta akụkọ na nsonso a.   O mere ka a mara na ihe mberede okporoụzọ ahụ dapụtara na mpaghara njikọụzọ ‘UNIZIK Junction’ nke okporoụzọ awara-awara ahụ siri Enugu gaa Ọnịtsha, ma bụrụkwa nke metụtara ụgbọala anọ.   Dịka o siri kọwaa, ụgbọala anọ ahụ ihe mberede okporoụzọ metụtara gụnyèrè ụgbọala bọọsụ ‘Toyota Hiace’ nwere ákàrà ENU 830 ZX, ụgbọala Nissan Bọọsụ nwere akàrà UKP 397 YP, nnukwu ụgbọala Tippa nwere ákàrà FGG 391 ZV, na nnukwu ụgbọala gwongworo M/Benz e ji ebu ibu nwéré akàrà AKD 366 XJ.   Ọgara n’ihu kọwaa na mmadụ iri atọ na ise niile nọcha n’ime ụgbọala ndị ahụ bụcha ụmụnwoke, ma gbakwa akaebe na o nweghị o

FADA Cornelius Okoye, ụkọchukwu parish nke St Theresa’s Catholic Church, Agulu nke dị n’okpuru ọchịchị Anaocha na steeti Anambra ekwuputala ihe ọ gabigara n’aka ndị Fulani na-achị ehi.   Ya bụ ihe nke mere n’Oji River, na steeti Enugu dị egwu, bụ nke so n’otu mkpamkpa ndị omekome na-akpa na mpaghara Southeast. Ọ bụ ka Fada Okoye si njem mgbasa ozioma (crusade) ọ gara na St Michaels Parish Ugwuoba alọta ka ya bụ ihe mere n’elekere asatọ nke abalị.   Dịka o siri kwu, ndị ahụ malitere gbawa ụgbọala ya egbe aghara aghara, ma jiri ngwa ọgụ dị iche iche wakpo ya ma kpọrọ ya baa n’ime oke ọhịa ebe ha nọrọ kechie ya anya.   Ọ gara n’ihu kọwakwaa na ha gbara mbọ iji mma ‘daga’ gbawaa ya obi tupu egbe igwe na amụma mmiri a gbaa nke mere ka ha wara ọsọ.   Fada Okoye kwuru sị: “Anyị si njem mgbasa ozioma alọta, ma dịka anyị na-achọ igarute àkwà mmiri Amansea, ebidoro m nụba ụda egbe ma bụrụ nke ha na-agba n’ụgbọala m. Ndị Fulani dị ihe dịka asaa n’ọnụọgụ, ji egbe AK47. Ebu m Sakaramenti dị Ngozi,

DỊKA nhọpụta ọkwa Gọvanọ ahụ a ga-eme n’ime steeti Anambra na-akpụdobe nso, aka na-achị steeti ugbua, bụ Gọvanọ Willie Obianọ ekwuola na nwa amadi ahụ ji aha otu ndọrọndọrọ ‘All Progressive Grand Alliance (APGA)’ were azọ ọkwa ahụ, bụ Ọkammụta Chukwuma Soludo ga-amalite ọrụ mmepe na ọchịchị steeti ahụ n’ebe ya onwe ya kwụsịrị tupu oge ọchịchị ya wee bịa na njedobe.   Gọvanọ Willie Obianọ kwupụtara nke a oge ndị otu ndọrọndọrọ ahụ na-abàgide na mmemme achụmta nkwàdo n’ime okpuruọchịchị ime obodo dị icheiche na steeti ahụ, nke gụnyere okpurọchịchị Njikọka, Anaọcha, Awka North na Awka South.   Mmemme achụmta nkwàdo ahụ bụ nke ọtụtụ ndị mmadụ nọ́gásị́ n’okpuruọchịchị ndị ahụ nupụtàrà n’ìgwè wee sonye na ya, ma bụrụkwa nke dọtagasịrị ọtụtụ ndị selitere isi nà ndị e ji okwu ha agba ìzù n’otu ndọrọndọrọ APGA.   N’okwu ya n’ebe ahụ, Gọvanọ Obianọ dụrụ ndị bịara mmemme ahụ ọdụ ka ha hụta ya dịka ihe dị óké mkpà ịpụtà n’ìgwè wee soro tụọ akwụkwọ ụbọchị ahụ a ga-atụ akwụkwọ, bụ abalị isii nke ọnw

ỌCHỊCHỊ steeti Anambra ekwupùtela na ọ bụ ụbọchị Satọdee, bụ abalị iri atọ nke ọnwa Ọktooba ahọ a ka a ga-agbape ọdụ ụgbọelu mba ụwa Anambra ahụ a rụrụ n’Umụeri, dị n’okpuruọchịchị ime obodo Anambra East, ka o wee malite ọrụ ibu ndị mmadụ na ngwaahịa n’uju.   Ya bụ ọdụ ụgbọelu bụ nke a rụrụ n’ime ọnwa iri na ise site n’aka gọọmenti nọ ugbua na steeti Anambra, ka ọ gachaara ọtụtụ ahọ steeti ahụ jiri rọba nrọ inwe ọdụ ụgbọelu, bụkwazị nke mechaara wee pụta ìhè.   N’okwu ya banyere nke ahụ, aka na-achị steeti ahụ, bụ Gọvanọ Obianọ kèlèrè isi ọchịchị ụlọọrụ ‘Nigerian Civil Aviation Authority (NCAA)’, ụlọọrụ ‘Federal Airports Authority of Nigeria (FAAN)’ na ụfọdụ ụlọọrụ ndị ọzọ maka nkwàdo ha iji hụ na nrọ ahụ pụtàrà ihe O kèlèkwàrà Ndị Anambra maka ezi ntụkwasịobi ha nwere n’ọchịchị ya nà nkwàdo pụrụ iche ha na-enye ya kemgbe o jiri bata n’ọkwa ọchịchị.   O kwupụtara obi ụtọ ya ma nyekwa Chineke ekele banyere etu o siri malite ma rụchaa ya bụ ọdụ ụgbọelu n’ime ọnwa olenaole, ma kọwaa na nk

Ọ BỤ emume ọńụ na ịtụrụ Chineke mmamma dịka Fada Longinus Uchenna Egbeonu mere emume icheta iri afọ abụọ na ise o chiri ụkọchukwu (silver jubilee).   Ọ bụ na Satọdee ọnwa Ọktoba dị n’abalị iteghete ka a nọ n’ụlọụka St Michael’s Parish Umueze-Uga, nke dị n’okpuru ọchịchị Aguata na steeti Anambra wee mee oke mmemme ahụ.   Fada Egbeonu kelee Chineke onye debere ya ndụ, onye mere ka mmemme ahụ were ọnọdụ n’ozuzu oke. O kwuru sị: “Ekele dịrị Chineke, onye ji ji, jide mma, onye ọ wanyere o rie. Otito niile, mbuli elu na ịja mma bụrụ nke ya n’aha Onywenweanyị Jesu Kristi.”   O kelere Bishọp dayọsis Ekwulobia bụ Most Rev Peter Okpaleke tinyere ndị Bishọp niile ọ gafere n’okpuru ha, ndị gụnyere Archbishọp Albert Obiefuna na Bishọp Simon Akafor bụ onye chiri ya ụkọchukwu.   Ọ gara n’ihu kelee ndị Fada niile kuziiri ma gbaziere ya, tinyere ndị zụrụ ya na ndị niile nyeere ya aka ịza oku Chineke kpọrọ ya.   Mgbe ọ na-ekwu okwuchukwu n’aja maasị dị asọ, Fada John Umeojiakor kọwara Fada Egbeonu dịka

NDỊUWEOJII anwụchikọọla otu nwoke aha ya bụ Ikechukwu Nwobodo, na ndị ọrụ nchekwa ogbe ‘vigilante’ abụọ maka igbu nwa ya nwoke gbara afọ iri atọ na abụọ, aha ya bụ Chika Nwobodo n’Ogbozinne-Ndiagu, Akpugo n’okpuru ọchịchị Nkanu West na steeti Enugu.   Ikechukwu, bụ onyenkuzi lara ezumike nka n’ọrụ kwuru na ya gburu nwa ya nwoke na Monde ọnwa Ọktoba dị n’abalị iri na otu site n’enyemaka ndị ọrụ nchekwa ogbe maka na nwa ya nwoke nwere ọrịa isi mgbaka.   A chọpụtara na ọ bụ n’abalị ụbọchị Ikechukwu si ụlọọgwụ ebe a na-agwọ ya ọrịa isi mgbaka (psychiatric hospital) lọta ka nna ya na ndị ọrụ nchekwa gbara izu kee ya ụkwụ na aka. Nna ya ji igwe (iron rod) kurie ya isi nke mere ka ọ gbaa ọbara ganye n’ọnwụ.   Onye uweojii na-ahụ maka ọdịmma ha na ndị mmadụ na steeti Enugu, ASP Dan Ndukwe kwuru na a nwụchikọọla mmadụ atọ banyere ya bụ ihe, dịka ndị ọ dị n’aka na kọmandị ahụ ‘Criminal Investigation Department (CID) maliterela ịma imi n’ala iji chọpụta otu ya bụ mmiri siri baa opi ụgbọgụrụ.

MMỌNWỤ (masquerade) abụọ ezuola ohi ma merụọ ndị mmadu bi n’ogbe Melege nke dị n’okwuru ọchịchị Owo na steeti Ondo, ahụ.   Dịka ọ na-ekwuputa na ya bụ ihe mere eme n’ezie, okwuputa okwu kọmand ndị uweoji steeti ahụ, Funmi Odulami kwuru na ndị mmọnwụ ahụ e nyere aha ha dịka Sheriff Ojo na Muhammed Lukman ka a nwuchikọrọ ka ha zuchara mmadụ ohi. Onye ahụ ha zuru ohi bụ Adinoyi Mohammed ka ekwuru na ha napụrụ ya ego dị puku narị naịra atọ na iri asaa (N370,000) tinyekwara ekwentị ya.   Odulami kwuru sị: “Mmadụ abụọ ahụ a na-enyo enyo, bụ ndị na-akpagharị n’onwe ha dịka mmọnwụ ji mma merụọ otu onye aha ya bụ Adinoyi Mohammed ahụ ma napụ ya N370,000, ekwentị gburu ego dị N32,000 na otu akwa a na-eyi n’elu (shirt) gburu naira N2,500.”   Ọ gara n’ihu kọwaa na ha merukwuru nna nwoke ahụ ahụ, onye aha ya bụ Saliu Ajayi tupu ha hapụ ebe ahụ ha nọrọ kpa mkpamkpa, ma ndị ọrụ nchekwa mechara jide ha. Ihe e nwetara n’aka ha bụ nnukwu mma abụọ, ogwụ (charms) na akwa mmọnwụ ga.   Ka ọ dị ugbu a, a nwu

N’IHI ntuli akwụkwọ nhọpụta ọchịchị nke na-abịa na Nọvemba 6 na steeti Anambra, n’afọ a bụ 2021 ndị ụlọọrụ ọ dị n’aka Independent National Electoral Commission (INEC), akpọkuola ụmụnwaanyị (female voters) steeti ahụ ka ha ghara ịchọ mma n’ihu ha ụbọchị ahụ.   Ụlọọrụ ahụ kọwara na ọ bụ ka ọ ghara igbochi akọrọngwa ha ji arụ ọrụ ‘Bimodal voter’ bụ nke a ga-ebute maka isete ihu ndị mmadụ ụbọchị ahụ, ịrụ ọrụ.   N’okwu ya n’ọgbakọ nkuzi ‘voter education and sensitisation forum’ nke a chịkọbara n’Awka maka ndị mmadụ nwere nkwarụ (persons with disabilities) na òtù ụmụnwaanyị. Osote onyeisi INEC steeti ahụ ‘Gender Desk’, Chika Osuji kọwara na a ga-eji BVAS rụọ ọrụ na nhọpụta ọchịchị ahụ iji mee ka ndị na-atụ akwụkwọ jiri ‘fingerprints’ oge a ga-eme nnyocha ‘accreditation’.   O kwuru sị: “Ama na ọtụtụ ụmụnwaanyị agaghị enwe ike ịkpọta ndị ọchọmma (make-up artists) n’ihi na ọnọdụ ngagharị agaghị adịcha ụbọchị ahụ; mana maka ndị agaghị anọlị n’achọghị mma, anyị na-arịọ ụnụ ka ụnụ welata aka otu ụ

ORIAKỤ Ebelechukwu Obianọ, bụ nwunye aka na-achị steeti Anambra akọwaala inyere ndị ogbenye na ndị ọzọ ụwa na-atụ n’ọnụ aka dịka otu n’ime ụzọ o si agbasa oziọma ma na-etutekwa olileanya dara mbà.   Oriakụ Obianọ kwupụtara nke a oge ọ gara njem n’okpuruọchịchị ime obodo ‘Nnewi South’, Oyi na Dunukọfịa, bụ njem ọ na-abagide n’okpuruọchịchị ime obodo niile dị na steeti ahụ kwà ahọ ọbụla; ma bụrụkwa nke ọ na-anọ na ya wee na-enyere ndị ụwa na-atụ n’ọnụ aka, na-ekesara ha ihe oriri na ihe enyemaka ndị ọzọ dị icheiche.   Dịka o siri kọwaa n’ebe ahụ, ọ na-atọ ya obi ụtọ oge ọbụla o nyeere ndị mmadụ aka, maka na ọ na-enwe afọojuju na o meela ka ihu ọchị waa ndị ahụ, tute olileanya, maọbụ zọpụtakwa ndụ.   O kwuru na obi na-atọkwa ya ụtọ oge ọbụla o chetere ndị ụwa na-atụ n’ọnụ na etu ya na ha si anọkọrị kemgbe ọtụtụ ahọ gara aga, ma kwuo na anya ha ga-eme ya ma ọ bụrụ na oge ọchịchị di ya bịa na njedobe n’ime ọnwa olenaole na-abịa abịa. O kwere ha nkwà na ọ ga-aga n’ihu inye ha nkwàdo site n’o

AKA na-achị steeti Anambra, Gọvanọ Willie Obianọ enyefèéla amụmà ego ọrụ ahọ na-abịa abịa, bụ ahọ 2022 n’aka ndị ụlọ omeiwu steeti ahụ maka inyòchà, ilebà ya anya na ime ihe ndị ọzọ e kwesiri ime iji nabàta ma bìnye aka na ya.   Nke a bụ n’ịgbasò mkpebi ahụ Gọvanọ Obianọ mere na amụma ego ọrụ steeti ahụ ga na-aga n’usòrò ọnwa Jenụwarị ruo ọnwa Disemba, n’abụghị n’agbàtà etitì otu ahọ na ibè ya.   Ya bụ amụmà ego ọrụ bụ nke dị otu narị ijeri naịra na iri anọ na otu, na ụma nde naịra iri iteghete na asaa (N141.97b); ma bụrụkwa nke pasenti iri isii na asaa n’ime ya bụ maka ọrụ mmepe, ebe pasenti iri atọ na atọ n’ime ya bụ maka ịkwụ ụgwọ na ihe ndị ọzọ a na-eme na mgbe na mgbe.   N’amụmà ego ọrụ ahụ, ịrụ okporoụzọ na ọrụ mmepe ndị ọzọ ga-ewè ijeri naịra iri abụọ na atọ; ọrụ ụgbo ga-ewe ijeri naịra atọ, ebe a ga-etinye ijeri naịra atọ na ụma iri atọ na abụọ n’agụmakwụkwọ; tinye ijeri naịra atọ na ụma iri anọ na abụọ n’ihe gbasaara gburugburu; tinye ijeri naịra abụọ na narị puku naịra asatọ

OKAOKWU ụlọ ọgbakọ omeiwu steeti Anambra, bụ Maazị Uchenna Okafor arụọrọla òtù ahụ jikọtara ndị nkụzi bụ ‘Nigeria Union of Teachers (NUT)’, ngalaba nke okpuruọchịchị Ayamelụm isi ụlọọrụ ọhụrụ.   Ya bụ ọmarịcha ụlọọrụ bụ nke a rụrụ n’obodo Anakụ, ma bụrụkwa nke e mere mmemme mgbape ya na nsonso a, bụkwa ebe Ọkaokwu ahụ nọrọ wee nyefèé ndị òtù ahụ igodo ụlọọrụ ahụ.   N’okwu ya n’ebe ahụ oge ọ na-enye ndị òtù ahụ igodo ụlọ ahụ, Maazị Okafor kọwara nke ahụ dịka mmezupụta nkwà o kwere ha; ọbụladị dịka o kelekwara aka na-achị steeti Anambra, bụ Gọvanọ Willie Obianọ maka iwetè ihe e jiri wee rụọ ya bụ ụlọ.   O chètèèrè ndị bịara mmemme ahụ na Gọvanọ Obianọ atụnyela ụtụ dị ukwuu ma mekwa ọtụtụ ihe dara ụda n’ịkwalite ngalaba mmụta na agụmakwụkwọ steeti ahụ, bụkwa nke pụtara ihè n’etu ụmụakwụkwọ steeti ahụ sizị eme nke ọma ma na-enwetekwa mmeri dara ụda n’ule na asọmpi dị icheiche, ma n’ala Nigeria na n’ogoogo mba ụwa.   N’okwu ya n’aha ndị otu ya, onyeisioche òtù NUT n’ime steeti Anambra, bụ M

ỤFỌDỤ ndị obodo Ikot Obio Atai dị n’okpuruọchịchị Itu nke steeti Akwa Ibom ahapụla ụlọ ha ma rie mbọmbọ ọsọ maka ndụ ha, ka ijummiri wakpòrò ụlọ ha dị icheiche ma tochie ebe niile.   Ọtụtụ ndị obodo ahụ, ndị enweghị ego ịkwagharị n’ụlọ ọzọ, bụkwàzị ndị a hụrụ ka ha na-eji ihe ekupusi mmiri n’ụlọ ha oge ọbụla, ọkachasị oge mmiri zoro.   Akụkọ kọrọ na ya bụ ijummiri achụpụla onyeisi obodo Obong Mkpong n’ụlọ ya, ya na ọtụtụ ụmụafọ obodo ahụ ruru narị ise n’ọnụọgụgụ n’ihi na mmiri etokpòla ụlọ karịrị otu narị na iri abụọ n’ọnụọgụgụ na mpaghara ebe ahụ.  Otu onye bi na mpaghara ma bụrụkwa otu onye n’ime ndị ijummiri ahụ wakpòrò ụlọ ha, bụ Maazị Ekpe Sunday, kwuru na mmiri na-etoju n’ime ụlọ ya oge ọbụla mmiri zoro. O kwukwara na ọ kà bi n’ebe ahụ n’ihi na o nweghị ego iji rụọ maọbụ kwaje n’ụlọ ọzọ, nke mezịrị o ji ka biri n’ebe ahụ ma jiri ihe na-ekusi mmiri n’ime ụlọ ya oge ọbụla mmiri na-ezo.   N’okwu nke ya, otu onye ọzọ ajọ ọnọdụ ahụ metụtara, ma bụrụkwa onye na-ere garrị, bụ Mercy kwar

AKA na-achị steeti Anambra, bụ Gọvanọ Willie Obianọ na ụfọdụ ndịisi ọchịchị steeti ahụ agaala ebe ahụ ọkụ gbara n’Ahịa Nkwọ Ogbe dị n’Ihiala, n’okpuru ọchịchị Ihiala nke steeti ahụ, iji mara ka ọnọdụ siri gbata kwụrụ n’ebe ahụ, ma kasìkwa ndị ajọ ọnọdụ ahụ metụtara obi.   Ọ dị ncheta na n’ụtụtụ ụbọchị ụka gara aga, ajọ ọkụ ọgbụgba dapụtara na nnukwu ahịa ahụ a na-ere osisi, ákwà, akụrụngwa eletrọniks, ihe nri, na ọtụtụ ihe ndị ọzọ, wee gbaa ya pịàtàà, bibìsiekwa ọtụtụ ihe n’ebe ahụ   Ụfọdụ ndị dị icheiche soro gọvanọ wee gaa njem nleta ahụ gụnyèrè osote Ọkaokwu ụlọ omeiwu steeti Anambra, bụ Dọkịta Paschal Agbọdike; Kọmishọna na-ahụ maka mgbasaozi, bụ Maazị C-Don Adinuba; Kọmishọna na-ahụ maka ahịa na azụmahịa, bụ Uchenna Okafor; Kọmishọna na-ahụ maka ahụike, bụ Dọkịta Vincent Ọkpala; onyeisi ụlọọrụ nsọnyụọkụ steeti Anambra, bụ Maazị Martin Agbili; onyeisi ndị uweojii steeti Anambra, bụ CP Echeng Eworo, tinyere ọtụtụ ndị ọzọ e ji okwu ha agba izu.   N’okwu ya n’ebe ahụ, Gọvanọ Obianọ kọ

ỤLỌỌRỤ na-ahụ maka erimeri na ọgwụ, nke akpọrọ National Agency for Food and Drug Administration and Control (NAFDAC), adọọla ndị Nigeria aka na ntị ka ha kwụsị ịńụ ma na ekesa erimeri ụmụaka (infant formulas) nke sitere n’aka Abel Group, bụ kọmpịnị sị mba U.S.A.   Ozi si n’aka onyeisi zuzugbe (Director General) NAFDAC, Ọkammụta Moji Adeyeye gbara ama na ụlọọrụ ahụ enwetala ozi site n’aka US-FDA banyere ụfọdụ erimeri ụmụaka.   Nri ụmụaka sitere n’aka kọmpịnị ahụ ka e kwuru na ha enweghị ‘iron’ zuru ezu tinyekwara na ha enwezughị usoro ihe ndị US Food and Drug Administration (US-FDA) guzobere.   Adeyeye kwuru n’ihe ezughị oke erimeri ụmụaka ndị ahụ, na ọ ga-enye ụmụaka nsogbu dịka ọ kọwara na nwata anaghị erita ‘iron’ ole o kwesịrị nwere ike inweta ụkọ ọbara n’ahụ ya (anaemia).   O kwuru sị: “NAFDAC na-akpọku ndị na-atụbata, ndị na-ekesa ma tinyere ndị na-eri eri (consumers), na ndị debere erimeri ụmụaka ndị a ka ha kwụsị ikesa na iri ya. NAFDAC na-agwa ndị mmadụ na-eri erimeri ndị a, ti

NDỊ òtù Keep Fit Sports Club, Awka bụ ngalaba Capital Sports Club, Awka, nọ na Satọdee, mee emume Ịwaji Ọhụrụ (New Yam Festiva) 2021. Ha ji mmegharị ahụ nke na-eme ka ọbara mmadụ gbagharịa nke ọma (physical fitness) wee malite ya ma were nkwanye ugwu ‘award’ nke ha nyere ụfọdụ ndị otu ha maka mbọ ha, wete ya na njedebe.   Emume ahụ nke e hibere n’afọ 2020 bụ n’ụlọezumezu Anambra Newspapers and Printing Corporation (ANPC), Awka, ndị na-ebipụta akwụkwọ akụkọ National Light, Ka Ọ Dị Taa, SportsLightXTRA na Homeland, ka a nọrọ wee mee ya.   Ndị ọnụ ruru n’okwu sị n’ugwu na ndịda wee bịa maka oke mmemme ahụ. Kaptịn nke Keep Fit Sports Club ma bụrụkwa onyeisi (MD/Chief Executive Officer) ANPC, Sir Chuka Nnabuife kọwara na Keep Fit bụ ngalaba Capital Sports Club nke e hibere iji kesaa mmụta banyere mkpa mmadụ imegharị ahụ (exercise) bara. Ụfọdụ ndị e nyere onyinye nkwanye ugwu na mmemme ahụ Nnabuife (nke asaa n’aka ekpe), Onyeadi (nke asaa n’aka nri) na ọtụtụ ndị ọzọ bịara mmemme ahụ   O kwur

N’OTU oge, otu okorobịa aha ya bụ Okwu gara na be otu agbọghọbịa aha ya bụ Ụka. Ụka bụ nwagbọghọbịa ya na ya na-adị na mma, onye ọ chọrọ ịlụ. Mgbe ọ gwara nna Ụka ije o ji maka ya bịa, nwoke a jụrụ ya aha ya, ọ zaa ya na aha ya bụ Okwu. Ị sị gịnị? Okwu Gịnị? Okwu   Nnaa bịa laba maka na Okwu lụọ Ụka, ezinaụlọ ahụ ga-abụ Okwu na Ụka, mgbe ahụ, ọ bụrụ katakata, onye kwuo, ibe ya ajụ. Otu onye na-aza katikizim    Otu nwoke gara ule maka ime mmirichukwu. A na-aju ya, ọ na-aza.Ma mgbe a jụrụ ya uzo mmụọ ole dị? Nwoke a mumurie ọnụ ọchị gwa onye nkuzi ụka na nke ahụ bụ ofe nkupu .Mmụọ ndị obodo anyị ehika. Otu bụ ịzaga, nke ọzọ bụ ijele, ndị ọzọ bụ udo, ọgbamgbada, odudum, ụlaga, ojiọnụ, mgbadike w.d.g.   Onye nkuzi ụka tiri mkpu ma jụọ ya, “enyi kedụ nke I buuru ihe arụsị bata na ụlọ ụka? Abịazịkwala ụbọchị ọzọ.” Nwoke tiri nwunye ya ihe n’ụtụtụ   O nwere otu nwoke na-eti nwunye ya ihe abalị ọbụna. O wee ruo otu ụbọchị, o tie nwunye ya ihe n’oge ụtụtụ. Mgbe ndị agbataobi ha gbatara ọsọ, otu

EZINAỤLỌ bụ ewumewu nwere nnukwu ọnọdụ na ndụ ndị Igbo. Ọ bụ n’ezinaụlọ ka mmekọrịta mmadụ na ibe ya na-amalite. Nwa ọ bụla a mụnyere n’ezinaụlọ ọ bụla na-esite na ya mụta ihe gbasara mmekọrịta mmadụ na ibe ya tupu ọ pụta n’obodo.   Nghọta ndị Igbo gbasara ezinaụlọ dị iche na nke ndị ọcha. Ndị ọcha ghọtara ezinaụlọ dịka nna, nne na ụmụ ha, ma n’ebe ndị Igbo nọ, ezinaụlọ bụ nke metụtara ka ha ra biri n’otu ngwuru ma ọ bụ karịa. O metụtara nne, nna, ụmụ, ụmụnne, ikwunibe, ndị ọgọ w.d.g.   E nwere ụdị ezinaụlọ atọ. Ha bụ ndị a: Ezinaụlọ otu mkpuke, Ezinaụlọ ụbara mkpuke na Ezinaụlọ mbasa.   Ezinaụlọ otu mkpuke pụtara ezinaụlọ e nwere nanị otu usoekwu. N’ebea ka e nwere nanị nne, nna, ụmụ na mmadụ ole na ole binyeere ha dịka odibo ma ọ bụ ohu. Ọ na-ahia ahụ I nweta ụdi ezinaụlọ a n’etiti ndị Igbo.N’etiti ndị ocha ka a na-enwekar ụdị ezinaụlọ a.   Ezinaụlọ ụbara mkpuke bụ ebe  nwoke nwe ụlọ na-alụ karịa otu nwanyị, ya bụ ebe nwoke na-alụ igwe nwanyị. Ihe e ji amata nke a bụ ụbara usoekwu, t

OTU oge n’obodo ụmụanụmanụ a na-akpọ Òkè. Ha kpọrọ oku dị ha nnukwu mkpa ịtụ elo maka mmekpa ahụ ha na-enwe, otu nwamba si abia eburu ha oge ọbụla dịka ihe oriri. Ya bụ nsogbu na-enyezi ha oke mmekpa ahụ nke na ọnụọgụgụ ha na-epewanyezi mpe oge ọbụla. Ha wee foro ntutu taa na ya bụ nzụkọ agaghị abịa n’isi njedebe ma ọ bụrụ na ha atụtaghị ezigbo elo otu a ga- esi kwụsi nwamba ịbịa na-eburu ha dịka ihe oriri.   Onye ọbụla gbara nkitị, ebe niile daa jii. E mekata, otu oke welie aka elu na ọ chọrọ ikwu okwu. E nye ya ohere ikwu okwu, o bilie kwue na n’uche nke ya, na ya na-atụta elo ka ha gote mgbirigba makwụnye ya eriri nyaba nwamba n’olu ka ọ ga-abụ ọ na-abịa iburu ha, mgbirigba ahụ na-akụ, ha amara na nwamba na-abịa. Onye ọbụla aga zoo, ka ọ ghara ijidenwu ha.   Oke nile nọ na nzuko ahụ wee wulie elu na-añụrị tie “Eee! Elo nke a amaka oo”! Onyeisi ha wee bilie kelee ha niile sị ha na elo a tụtara mara ezigbo mma ma ajụjụ ọ na-ajụ ha niile nọ ebe ahụ bụ; “Onye ga-anyanye nwamba ya bụ mgb

 AŃARA bụ akwụkwọ nri anyị na-akọ n’ala anyị. Akwụkwọ ańara bụ ọgwụ, ọ na-enye ọbara.   Nke a bụ ụzọ dị iche iche e ji eri akwụkwọ ańara. E ji akwụkwọ ańara agwọ ji, e ji ya ata abacha, e ji ya esi ofe, a na-agwọkwa akwụkwọ ańara na ụkpaka agwọ wee taa. Akwụkwọ ańara e ji esi ofe abụghị nke na-amị afụfa okpookpo.   E ji akwụkwọ ańara e si ofe egwusi, e ji ya esi ofe ọgbọnọ, e ji ya esi ofe ọkwụrụ, e ji ya esi ofe achị, a na-esikwa sọ ofe akwụkwọ ańara.   N’izu a anyị ga-esi ofe akwụkwọ ańara na egwusi. Otu a ka e si esi ya: ị sikọọ anụ debe, sinye okporoko. Egwusi ahụ ị ga-eji sie ya, tinye ya obere mmiri ka o wee jekọọ ọnụ. Ị kpụọ ya obere obere tinye ya n’okporoko ahụ sị n’ọkụ, ọ gaa nkeji iri tinye azụ mkpọ, ịra, ose, magi, nnu, mmadụ, okpenyi. Suo mkpụrụ ụzịza wunye kpuchie ya, ọ gaa nkeji iri, ị lee ma egwusi o gheela. Ihe ị ga-eji mara ma o gheela bụ na ị gụpụta ya suo ya ọdụ, o sie ike ị mara na egwusi ahụ ghere, ị gụpụchaa ha, wunye n’ikwe were ọdụ gbarie ya wụghachi ya n’ite.

NDỊ isi ojii bụ ndị a maara ka ndị na-alụ ọtụtụ nwaanyị. Ma n’ihi okpukperechi nke ụka Christ ọnọdụ ahụ belatara. N’oge ugbu a, ọtụtụ na-alụzị otu nwaanyị.   Otu o sila dị, e nwere omenala dị iche iche n’ihi na nkụ dị na mba na-eghere mba nri.   A bịa na steeti Delta, o nwere obodo abụọ na-alụ ọtụtụ nwaanyị n’otu oge.   Igbide na Enwhe dị n’okpuru ọchịchị Isoko na steeti ahụ na-alụ ọtụtụ nwaanyị; ka ọ dị ugbu a, ha na-eme ihe n’isi nwaanyị abụọ ma ọ bụ karịa n’otu ụbọchị site na nkwado ezinaụlọ ụmụnwaanyị ndị ahụ.   Ọ bụ eziokwu na onweghị onye nwere ike ịkọwa oge mmadụ ịlụ ọtụtụ nwaanyị n’otu ụbọchị malitere n’obodo ndị ahụ, a chọpụtara na ọ bụ otu nwoke onye Uzere nke dị n’ogbe ahụ malitere ya. Kemgbe ahụ, ya bụ ihe bụzi egwu eji n’ihi na ọtụtụ ụmụikorobịa gbasoro usoro ahụ nke bụ ịlụ karịa otu nwaanyị, n’otu ụbọchị.   Ihe karịrị ụmụnwoke iri agbaala nkwụ n’isi ụmụnwaanyị abụọ n’otu ụbọchị n’Igbide ebe ihe dịka ụmụnwoke isii merela otu aka ahụ Enwhe.   Maazị Ochuko Uloho mere nke ya

OKPURU osisi bụ ebe ndị mmadụ na-anọ ezu ike. Mgbe ọ bụla anwụ na-acha ọ bụ n’okpuru osisi ka ọ ga-abụ ị nọrọ ahụ ajụọ gị oyi, I nwee ike rahụ ụra nke ọma.   Osisi bara nnukwu uru. Ọ dị mkpa na ndị mmadụ ga na-akụ osisi gburugburu ha. E wepụ osisi, nsogbu ga-adị n’ihi na ọ bụ ya na-enye aka na ekesasị ikuku.   Ndị Igbo n’oge mbụ na-anọ n’okpuru osisi eme nzukọ. Oge ahụ osisi na-adịgasị n’ama obodo. N’oge ahụkwa, ọ bụladi n’ụzọ e si aga ugbo, echu mmiri were dịrị gaba, ndị mmadụ na-anọ n’ukwu osisi ezuru ike. Ha na-echekwube ya echekwue. Ndị si ugbo alọta maọbụ ụmụaka churu mmiri na-apụta kwụsị, zuo ike n’ukwu osisi tupu ha lawa be ha.   Ụmụaka na-anọkwa n’ukwu osisi egwu egwuregwu. Ọ bụladị n’ụlọakwụkwọ a na-akụgazi osisi gburugburu niile nke na oge ụfọdụ, a na-anọ na ya akụziri ụmụakwụkwọ ihe.   Otu aka ahụ ka ọ dịkwa n’ụlọụka. Okpuru osisi ka ndị mmadụ na-agbakọ ma a gbasaa ụka kpaa ihe dịịrị ha. Mgbe ụfọdụ ka a na-ama n’ọkwa sị na a chọrọ ịhụ ndị dị otu a n’okpuru ukwu mango ebe a c

ỤLỌIKPE Majie (Ikeja Chief Magistrates Court) enyela iwu ka otu nwoke gbara afọ iri ise na abụọ aha ya bụ Sunday Anthony nọdụ n’ụlọnga Kirikiri Correctional Centre maka ịma nwa ya nwaanyị gbara afọ iri na asaa elu n’ike.   Ndị uweojii kpụpụrụ Anthony ụlọikpe maka arụ ahụ ọ kpara.   Magistrate M.O Tanimola nyere iwu ahụ n’ihi okwu nke ‘prosecutor’, ASP Victor Eruada bụ ka e wegara Director of Public Prosecutions (DPP) okwu ahụ maka ndụmọdụ (legal advice).   Ya mere, Majie nyere ntụziaka ka e wegara DPP usoro ikpe ahụ maka ndụmọdụ dịka o yigharịrị ikpe ka ọ dịbazie na Novemba 12.   Eruada nọ na mbụ kwuo na Anthony kpara arụ ahụ na Jenụwarị na Maachị, n’ụlọ ya.   O kwuru na ya bụ arụ dịka usoro iwu na-achị steet Lagos siri dị bụ na onye mere ya na-aga nga mkpụrụ ọka.

IRU mgbede bụ mmemme ndị Igbo na-emere ụmụ ha ndị nwanyị mgbe ha tozuru agbọghọbịa ma rukwa ogo ịlụ di.  A na-eme nke a dịka obodo si dị.   Emume mgbede bụ oge nne na nna ji akwụghachi nwa ha nwanyị ụgwọ ọlụ ọma nile ọ lụụrụ ha n’ezinaụlọ. Nke a bụkwa oge e ji agba ya ume maka agwa ọma ọ kpara dịka nwagbọghọ. N’oge emume a, ọdịghị ozi ọ bụna nwagbọghọ a ga na-aga. Ọlụ ya ugbu a bụ nanị iri nri a kwọrọ aka wee sie, ịchọ onwe ya mma, igwuri egwu na izu ike. Nne ya gaa ahịa, ọ zụkọta anụ na azụ ọ ga na-esiri ya, makana nri ọ na-eri n’oge a ga na-abụ nke juputara n’anụ na azụ.   Ọ bụ eziokwu na ndị Igbo na-eme emume mgbede iji gosi obi ụtọ ha n’ebe nwa ha nwanyị nọ, ma o nwekwara ebumnuche ndị ọzọ e ji eme ya.   Nne na nna ji oge a agwa ọha na eze na ada ha eruola ogo ịlụ di. Mgbe e ruchara mgbede, ụmụ agbọghọ ndị nwegoro di na-ala be di ha. Ọ bụkwa ohere ndị enwebeghị di ji enweta.   A na-esitekwa n’iru mgbede zụọ nwagbọghọ nke ọma maka ibi ndụ ezinaụlọ. Nke a na-enyere ya aka nke ukwu og

 AKA ndị uweojii akpàrala mmadụ atọ a na-enyo enyò na ha bụ ogbu mmadụ, ma bụrụkwa ndị aka ha dị n’ọnwụ nwoke ahụ a mà àmá na-esi nri gwòògwòò n’Abuja, bụ Maazị Vincent Eluagu Chukwuemeka, onye e ji ‘Chef Emeka’ wee mara.   Ọ dị ncheta na a hụrụ ozu Chef Emeka n’ime be ya dị n’Abuja, n’abalị iri abụọ nke ọnwa Ọgọstụ ahọ a n’Abuja bụ isi obodo ala Nigeria.   Nke a mezịrị ndị uweojii, ngalaba FCT jiri màlite ime nnyocha miri èmì banyere ọnwụ mberede nwa amadi ahụ, ji chọpụta ka o siri nwụọ, ihe kpatara ọnwụ ya, maọbụ ndị aka dị na ya bụ ọnwụ.   N’ozi a kụpụụrụ ndị nta akụkọ na nsonso a n’Abụja site n’aka onye na-ahụ mmekọrịta ọhaneze na ndị uweojii na FCT, bụ DSP Josephine Adeh, e mere ka a mara na ndị uweojii ahụ anwụchiela mmadụ atọ a na-enyo ènyò na aka ha dị n’ọnwụ nwa amadi ahụ.   Ọ kpọpụtasịrị aha ndị ahụ dịka Kingsley Obinna (gbara ahọ iri abụọ na anọ), Musa Tanimu (gbara ahọ iri abụọ na ise) na Mohammed Sha’aba (gbara ahọ iri abụọ na isii).   Ọ kọwara na site na nnyocha ndị na-ah

IGBO sị na ọ na-abụ onye a gwara agwa ma ọ nụghị anụ, o mee emee, ọ hụ ahụ.   Ka ọ dị taa, ụlọọrụ ahụ na-ahụ maka ibu agha megide igwù ojoro na ịmazụ ego ọhaneze n’ala Nigeria, bụ ụlọọrụ ‘Economic and Financial Crimes Commission (EFCC)’ anwụchiela mmadụ iri na otu a na-enyo enyo na ha bụ ndị na-egwù ndị mmadụ ojoro site n’usoro nzikọrịtaozi ọgbara ọhụrụ ịntaneetị, bụ ndị a maara dịka ndị ‘Yahoo Yahoo’.   Dịka ozi a kụpụrụ na nsonso a site n’aka ngalaba na-ahụ maka mgbasaozi n’ụlọọrụ EFCC ahụ siri kọwaa, mmadụ iri na otu ahụ bụ ndị e jidere na Benin bụ isi obodo steeti Edo.   Ozi ahụ kọwakwara na a nwụchiri ndị ahụ na mpaghara ebe dị icheiche na Benin, site n’ịgbaso ozi ha nwetere banyere ha, ebe ha nọ, nà arụrụala ha dịka ndị na-etinye aka n’ihe gbasaara isi n’ụzọ ịtaneetị wee na-ezu ndị mmadụ aka ha dị ọcha ohi.   Ụlọọrụ ahụ kpọpụtàsịkwàrà aha ndị ahụ dịka Osahon Bright, Aigbe Joseph, Stephen Isibor, Trust Odagwe, Francis Ezomo, David Courage, Ehis Okenedo, Omoragbo Paul, Obehi Owman