Ka Ọ Dị Taa

OTU onye ọrụ ugbo na-ewu èwù n’Ifite-Ọgwarị dị n’okpuru ọchịchị ime obodo Ayamelum nke steeti Anambra, bụ Maazị Anthony Nnubuonye eturula ugo ma nweta onyinye nkwanyeùgwù dịka ọkaibe n’ọrụ ugbo n’atụmatụ CBN ACGSF 2020, nke a maara dịka ‘Central Bank of Nigeria and the Board of Agricultural Credit Guarantee Scheme Fund’ nke ahọ 2020.   Nturuugo ahụ bụ nke Maazị Nnubuonye, onye nwe ogige ọrụ ugbo (Sheriff Farms) nwètara dịka ọkaibe n’ime ndị ọzọ sonyere n’atụmatụ ahụ, site n’ịbụ onye kacha wee mezupụta atụmatụ ọrụ ugbo ahụ, nwee ezi ndekọ bụ ọkachamma banyere etu ọrụ ugbo ya siri gaa, ma nwekwa mmepụta na owuwe ihe ubi kachasị mma, iji kwụghachi ego mgbazinye ahụ e nyere ya site n’atụmatụ ahụ na ọmụrụnwa dị n’elu ya tupu ụbọchị ikpeazụ e nyere maka ịkwụghachi ya.   N’okwu ya na mmemme inye nkwanyeugwu ahụ, onyeisi ụlọakụ etiti ala Nigeri bụ ‘Central Bank of Nigeria (CBN)’, ngalaba ya nke Awka, bụ Maazị Benedict Maduagwu kọwara na inye onyinye nkwanyùgwù ahụ bụ n’ịgbaso ntụziaka òtù nlek

SIR Chuka Nnabuife, onyeisi (MD/CEO) Anambra Newspapers and Printing Corporation, (ANPC), Awka, ekwuputa banyere akwụkwọ atọ o dere ọhụrụ nke ọ na-achọ ibuputa n’ọnwa ọzọ.   O mere nke a ụbọchị Tuzdee n’ozi (press statement) nke o zipuuru ndịntaakụkọ, bụ nke wee`re ọnọdụ n’ụlọ ezumezu ụlọọrụ ahụ. Ọ bụ n’ihu ndị komitii na-ahụ maka ibuputa akwụkwọ ọhụrụ ndị ahụ ka ọ nọrọ wee mee nke ahụ.   Nnabuife nabatara ọha na eze bịara ọgbakọ ahụ ma kwuo sị: “Anọ m ebe a ime ka ụnụ mata banyere akwụkwọ atọ m dere ọhụrụ, nke ga-abara obodo anyị ezigbo uru. Ha bụ ezi ụtụ m na-atụnye na ndụ mmadụ dịka onye odee ihe banyere obodo na-emetụta, onye ntaakụkọ gbasiri ike ma tinyekwara onye na-akọwapụta akụkọ banyere ihe mere n’ala anyị iji mee ka ọ dị ọkpụtọrọkpụ.”   Ọ gara n’ihu kọwaa na akwụkwọ ndị ahụ na-akọwapụta ihe gbasara obibi ndụ, omenala na ihe niile na-eme na gburugburu ala Igbo, Nigeria na Africa.   Akwụkwọ ndị ahụ bụ 1. Homeland Catalysis: More than just Anambra Narratives (nwere ihu akwụkwọ 7

ỊLỤ nwaanyị bụ ọzọ dịịrị okokporo niile, ma bụrụkwa a na-agụrụ akwụ nwanne ya a na-éghè.  Ọ bụ ụkwa ruo oge ya, ọ daa. Ịlụ nwaanyị bụ okokporo rie ọ lakpuo n’ihi na ọ bụ òkè ọhà, onye kere nke ya, ọ lakpuo be ya, ga ribe.   N’ihi na a sị na ihe mmadụ ruru ogo ya wee rie, ọ bụghị akpịrị, ịlụ nwaanyị bụ omenala zuru ụwa ọnụ. Ya bụ, ndị mba ọbụla n’ụwa gbaa gburugburu na-eme emume ịlụ nwaanyị n’ihi na ọ bụrụ na  ịkpọ ngwere emeghị ihe o jiri bụrụ ịkpọ ngwere, ụmụaka ewere ya mee anụ, ma n’ọkọchị ma n’udu mmiri. Ọ bụ nke a mere okokporo ọbụla ji agbakarị ala ka ọ kpọta nke ya, maka na ọ na-abụ onye mee ihe ibe ya mere, o nwee ọnụ okwu n’ebe ibe ya nọ.   Ịlụ nwaanyị so n’otu n’ime njirimara ndi Igbo, ma n’oge gboo ma n’oge ugbua. Ọbụnadị akwụkwọ nsọ kwàdòrò ya, nke pụtara na Chineke onwe ya ghọtara ihe nwoke na-agabiga, ma ghọtakwa ebe o ji nwamkpi; o wee sị na ọ dịghị mma ka nwoke nọrọ naanị ya, maka na ahụ abụghị ogwodo nkụ.   Ịlụ nwaanyị nwèrè usoro n’ala Igbo, ma bụrụkwa nke uche dị n’i

N’IHI nsogbu ụwa, ụfọdụ ndị mmadụ na-ahụta onwe ha n’ọnọdụ irịọ arịrịọ. Ndị dị otu ahụ na-abụkarị ndị kpuru isi, ndị dara ngwọrọ,ndị merụrụ ahụ dị iche iche w.d.g.   Ndị Igbo dịka anyị maara abụghị agbụrụ e jiri ịrịọ arịrịọ mara, mana otu o sịla dị, ọ bụ ihe mere ede ji bee nwịị n’ihi na ejighị anya ọma aga ụka ekpere.   Ya mere, mgbe ọbụla onye Igbo hụtara onwe ya n’ụzọ dị otu ahụ, ọ na-ejikarị egwu arịọ arịrịọ. Mgbe ụfọdụ ha na-aga otu otu, abụọ abụọ maọbụ n’igwe.   Ọmụmatụ egwu e ji arịọ arịrịọ bụ: Nyerenụ m aka oo – meere m ebere (2x) Onye na-arịọ arịrịọ – ka onye ohi mma Nyerenụ m aka oo – meere m ebere.

 NRI ndị a anyị na-ekwu maka ya dị mma, ma na-edozi ahụ. Ụfọdụ n’ime ha bụkwa ọgwụ mana ụfọdụ ndị mmadụ na-elede ha anya na-agbakwuru nri ndị e si mpaghara ọzọ ebubata.   N’ezie a akịdị mkpọ na ji, ọ kachsị ị mara sie ya nke ọma echi ọgụba gị ọzọ.   Akịdị bụ nri a na-enwekarị n’oge mmiri na-ezo, malite n’ọnwa ise n’afọ ruo ọnwa iri na otu kwa afọ. Akịdị ndụ a na-eri ya na azụ ya.   Ka e si enweta mkpụrụ akịdị mkpọ bụ otu a: Akịdị nke chara acha ị gbawaa ya ị wepụta mkpụrụ ya gbaa ya n’anwụ, ọ kpọchaa nkụ i debe ya ebe mmiri agaghị emetụ ya. Ụfọdụ mkpụrụ akịdị na-eji oji ebe ụfọdụ na-acha aja aja.   Otu a ka e si akwado ma na-esi mkpụrụ akịdị. Ị mata iko ole ị chọrọ isi, sachaa ya nke ọma, sinye ya n’ọkụ, ị ga-esite ya aka ka o ghee nke ọma. O ghee, ị bacha ji, waa ya kịrịkịrị wụnye ji ahụ n’ime akịdị ahụ dị n’ọkụ, ji ghee, ị wụpụ ya na nyọ ka ọ gụchapụ mmiri, gbanye mmanụ n’ite sinye n’ọkụ, ọ dị ọkụ wụnye yabaasị, o ghee ị wụnye ịra, ụkpaka, ose na nnu; ọ gaa nkeji abụọ wụnye ji na akị

MANGO so n’otu mkpụrụosisi na-amasi ọha na eze. Ọ na-atọ ụtọ ma na-ejukwa afọ.   N’oge gboo n’ala Igbo onweghị ihe dịka mango. Mkpụrụosisi dị n’oge ahụ bụ ube, ụdara, ugiri, ụtụ w.d.g. Nke a pụtara na mango si mba ọzọ were bata ala Igbo. Aha ya zipụtara nke a n’ihi na ọ naghị aza aha Igbo.   Kemgbe ahụ ọ batara onye ọbụla nabatara ya maka na ọ bụ ezigbo mkpụrụosisi.   Mango dị n’ụdị dị iche iche ma sikwa otu ahụ nwee mgbakwunye aha dịka ọpịọrọ mango, jaman mango, mango Igbo. Otu o sila dị, ha niile bụcha mango kama ha na-enwecha ndịiche.   Mango, dịka mkpuruosisi ndị ọzọ dị n’ụwa nwere oge o ji amị. Oge ahụ ruo, o bido ghaba ifuru, nke ahụ gachaa ọ mịa ma chakwaa. Ọ na-enye ndị mmadụ ọńụ ịhụ na mango achaala. Ụmụaka na anọ n’ukwu ya oge ọbụla ịchọ nke ha ga-ata.   N’ime afọ a ka ọ dị ugbu a, oge a bụ oge mango mana ọ kọrọ ụkọ n’ahịa ma na-agalakwa oke ọnụ nke na ọ bụghị onye ọbụla nwere ego igota ya. Nke a mere na ọtụtụ ndị mmadụ na-akwa arịrị na ha atabeghị mango ka ha siri chọ.   Otu

OPEKATAMPE, mmadụ iri na asaa gbanahịrị ọnwụ ike na nsonso a, dịka ihe mberede okporoụzọ abụọ dapụtara na mpaghara ebe dị iche iche na n’ime steeti Anambra.   Otu n’ime ihe mberede okporoụzọ ahụ bụ nke dapụtara n’akụkụ ọdụ mmanụ ụgbọala ‘Seahorse Lubricant Ltd’ dị n’Ozubulu, n’okpuru ọchịchị ime obodo Ekwusigo, ma bụrụkwa nke dapụtara n’etiti ụgbọala ‘Nissan Carvan Bus’ (nwere ákàrà NSH517YG) e ji ebu ndị njem nke ụlọọrụ ‘Goodness and Mercy Transport’, ya na nnukwu ụgbọala gwongworo ‘Mack Truck’ (nwere akara GGU83XA).   Dịka onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ụlọọrụ FRSC n’ime steeti Anambra, bụ SRC Florence Edor siri kọwaa, ya bụ ihe mberede okporoụzọ metụtara mmadụ asaa nọ n’ime ụgbọala abụọ ahụ oge ahụ, nke gụnyere ụmụnwoke atọ na ụmụnwaanyị anọ).   O kwuru na ihe mberede okporoụzọ ahụ dapụtara oge ụgbọala bọọsụ ahụ jiri ọsọ wee dànyere nnukwu ụgbọala gwongworo ahụ n’iké, oge ọ na-achọ ka ọ gbafere ya, nke ahụ wee wètazie nnukwu ihe mberede okporoụzọ chọrọ ịta isi mmadụ.   SRC Ed

N’ỊGA n’ihu n’agha ahụ ọ na-ebu megide arụrụala na ndị omèkóòmè, ndị uweojii steeti Anambra anwụchiela mmadụ atọ a na-enyo ènyò na ha bụ ndị otu nzuzo n’ime steeti ahụ.   Onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ndị uweojii na steeti Anambra, bụ DSP Ikenga Tochukwu bụ ya mere ka ụwa mara nke a site n’ozi ọ kụpụụrụ ndị nta akụkọ.   O kwuru na ndị otu nzuzo ahụ bụ ndị a nwụchikọrọ site na mpaghara ebe dị icheiche na steeti ahụ, ma bụrụkwa ndị a na-enyo enyo na aka ha dị n’ogbugbu e gburu mmadụ abụọ a maghị ndị ha bụ.   Dịka o siri kọwaa, ọ dị ncheta na ndị otu nzuzo a maghị ndị ha bụ nọrọ n’abalị iri abụọ nke ọnwa Maachị ahọ a wee gbagbuo mmadụ abụọ n’Ọkịjà dị n’okpuru ọchịchị ime obodo Ihiala. N’ihi nke ahụ, ndị uweojii steeti Anambra malitere tinyebe ime nnyocha iji chọpụta ndị ọ bụ ha kpara arụ ahụ, iji nwụchikọọ ha.   N’ịgbasò nke ahụ, ha nwụchikọrọ ndị ahụ, nke gụnyere Ekene Ezeokalo M (gbara ahọ iri na iteghete, ma bụrụ onye Ụkpọr dị n’okpuru ọchịchị Nnewi South nke steeti Anambra); E

A KPỌKUOLA ma dụọ ndị Anambra ọdụ ka ha leghara asịrị anya, debanye aha ha, ma sonyesie ike n’ịgba ọgwụ mgbochi ọrịa korona ahụ a maara dịka ‘Oxford-Astrazeneca’ bụ nke a na-gba n’ime steeti ahụ ugbua, n’ihi na o nweghị mpụtara ọjọọ ọbụla o nwere.   Oku a bụ nke a kpọrọ site n’ọnụ onyeisi ụlọọrụ ‘Anambra State Primary Health Care Development Agency (ASPHCDA)’ bụ Dọkịta Chioma Ezenyimulu n’okwu ya na mmemme ọgbakọ ndị Bishọọpụ, bụ nke weere ọnọdụ n’Ọka (Awka) bụ isi obodo steeti ahụ.   Ọ kọwara na akụkọ ọjọọ ahụ ndị mmadụ na-akọ banyere ọgwụ ahụ bụ asịrị enweghị isi na ọdụ, ma mee ka a mara na a gbaala mmadụ ruru puku ise ọgwụ ahụ n’ime steeti ahụ ọgwụ ahụ, n’enweghị mpụtara ọjọọ ọbụla si na ya.   Ọ gara n’ihu gwa ndị mmadụ ka ha kwụsị ịtụ ụjọ banyere ịgba ya bụ ọgwụ, kọwaa na a rụrụ ya n’ụdị ọ ga-adị mma na mba Africa na n’ahụ ndị bi n’ime ya; ma kwuo na a pụrụ ichekwaba ya bụ ọgwụ n’igwe njụ oyi e tinyere n’agbata 2 digririi wee ruo 8 digirii. O mekwara ka a mara na, n’ihi na ọ bụ akụ

Obiano ekwenwokwa nkwa mmepe ọdụ ụgbọelu n’April ONYEISI ụlọọrụ ahụ na-ahụ maka njem ụgbọelu n’ala Nigeria a maara dịka ụlọọrụ ‘Nigeria Civil Aviation Authority’ (NCAA), bụ Capt. Nuhu Musa etoola gọọmenti steeti Anambra maka agadaga ọrụ o ji n’aka n’ebe ahụ ọ na-arụ ọdụ ụgbọelu n’Ụmụeri dị n’okpuru ọchịchị ime obodo Anambra East nke steeti ahụ.   Maazị Musa kwupụtara nke a oge ọ gara njem nleta n’ebe ahụ a na-arụ ya bụ ọdụ ụgbọelu mba ụwa, ya na aka na-achị steeti Anambra bụ Gọvanọ Willie Obianọ; odeakwụkwọ ukwu steeti ahụ, bụ Ọkammụta Solo Chukwulobelu; Kọmishọna na-ahụ maka ọrụ na steeti ahụ, bụ Maazị Marcel Ifejiofor, nakwa ụfọdụ ndị ọzọ selitere isi n’ọrụ gọọmentị.   N’okwu ya oge ọ gagharịchara wee hụ ka ọrụ si aga n’ebe ahụ, Maazị Musa kọwara na ogoogo e ji arụ ya bụ ọdụ ụgbọelu bụ nke dabara adaba ma bụrụkwa nke kwụdisiri ike ma gbasokwa ogoogo mba ụwa n’eziokwu, n’ilekwasị anya n’etu e si arụ ya.   Ọ gbara akaebe na akụkụ ebe ahụ a maara dịka ‘Control Tower’ nke ọdụ ụgbọelu ahụ

OKE ọńụ maka ụgbọala Lexus GX 460 e goro ọhụrụ akpatala ihe mberede n’izuụka gara aga ka ụmụokorobịa isii a na-enyo enyo na ha na-egwu ojoro na nzikọrịtaozi onyanwudude (internet fraudsters) nke a maara dịka ‘Yahoo Boys’ nwụrụ n’ihe mberede okporoụzọ. Nke a dapụtara dịka ha ji ụgbọala ọhụrụ ahụ makwasa nnukwu ụgbọala tụrọọkụ n’ụzọ Agbarho-Ughelli nke ‘East-West Road’, n’akụkụ njikọ ụzọ Ekiugbo dị n’okpuru ọchịchị Ughelli North na steeti Delta.   Ya bụ ihe mberede ka e kwuru na ọ kụrịrị ụgbọala ahụ gwoogwoo, ebe ụmụokorobịa ahụ ńụrụ ihe ọńụńụ nwụnyụrụ anya ozugbo ahụ.   A kọwara na dịka otu n’ime ha gotara ụgbọala ọhụrụ ahụ, ndị enyi ya sonyere ya na-enwe ańụrị. Ụgbọala ahụ ka e siri kwu, batara Ughelli n’ihe dịka elekere nke ise uhuruchi ụbọchị ahụ, ma ihe mberede ahụ kpọtụrụ ebe elekere asatọ.   E kwukwara si na ha si n’ebe ha gara ńụọ ma riekwa iji ńụrịa maka ụgbọala ahụ alọta mgbe ya bụ ihe dapụtara.

IGBO sị na e nwere ọtụtụ ụzọ nwaanyị si ejide di ya, ma nwekwa ọtụtụ ụzọ nwoke si agwa nwunye ya ihe ọ chọrọ.   N’ịgbaso nke a, ndị ọkaiwu steeti Anambra emeela ngagharịiwe na steeti ahụ banyere onye òtù ha ndị ntọ tọọrọ na nsonso a ma gbuo ya egbuo n’ime steeti ahụ.   Ya bụ onye òtù ha e gburu, bụ Maazị Frank Onwuachị ka e kwuru na ọ bụkwa ya bụ onyeisi ọchịchị obodo Ọmọr dị n’okpuru ọchịchị ime obodo Ayamelụm, n’ime steeti ahụ. Nke ahụ mezịrị ndị òtù ya ahụ bụ ndị ọkaiwu a maara dịka ‘Nigerian Bar Association (NBA)’, ngalaba steeti Anambra jiri wee nuputa n’ìgwè wee mee ngagharịiwe ahụ, bụ nke ha mere malite n’isi ụlọọrụ ikpe steeti ahụ wee ruo n’obi gọọmentị dị n’Ọka (Awka) bụ isi obodo steeti ahụ.   N’okwu ha n’ebe ahụ, ndị ọkaiwu ahụ na-eme ngagharịiwe katọrọ ogbugbu ahụ e gburu onye òtù ha oge a tọrọchara ya, ma kọwaa na nke ahụ na-egosi na ọnọdụ nchekwa amachaghịzị kwụrụ na steeti ahụ ugbua dịka ọ dị na mbụ.   Ha kpọkuru gọọmentị steeti ahụ ka o mee ngwangwa nwụchie ndị aka ha d

ỤBỌCHỊ ụka na-abịa abịa ka ndị otu Kraịst n’ụwa niile ga-abanye ma malite emume izuụka dị asọ. Ụbọchị ụka ahụ bụ ụka igu (Palm Sunday).     Ndị ụka ga-eji igu gaa ụka ebe ụkọchukwu ga-agọzi ya, ha akwụrụ n’ahịrị n’ahịrị gụrụ egwu gagharịa wee banye n’ime ụlọụka. A na-eme nke a iji cheta otu Jesu Kristi si banye Jerusalem site n’ịnọ n’elu anyịnya, ndị mmadụ na-abụrụ ya abụ na-atụru ya igu n’ala tinyere nsọpụrụ dị iche iche iji ziuta na ọ bụ onye eze.   Ọ bụ igu ahụ a ga-agọzi ụbọchị ụka ka a ga-edebe n’ụlọ ruo afọ ọzọ bụ mgbe a ga-akpọ ya ọkụ, tee ndị mmadụ n’egedege ihu ụbọchị wenezdee ntụ (Ash Wednesday).   Izuụka dị asọ bụ oge e ji akwado maka emume Ista site n’ịga Chineke nso ma mee ezi ebere maka njọ. Ha na-eji oge ahụ nụchaa onwe ha nke ọma. Ọ bụ n’oge ahụ ka a ga-eweta emume lent n’isi njedebe.

O NWEGHỊ asụsụ zuru oke n’onwe ya. Asụsụ ọbụla na-ebite okwu site n’asụsụ ndị ọzọ dị iche iche iji were zuo oke. Ya mere, asụsụ niile dị n’ụwa gbaa gburugburu nwere okwu ndi ha si n’asụsụ ndị ọzọ bite. Ọmụmaatụ, Oyibo (English) siri asụsụ dị iche iche dịka French, Garman wdg bite okwu. N’otu aka ahụkwa, Igbo, Hausa na Yoruba si n’ime onwe ha tinyere asụsụ oyibo na ọtụtụ ndị ọzọ bite okwu. Ndị a bụ ụfọdụ okwu ndị Igbo si asụsụ ndị ọzọ bite: Tomato Mango Ọga Papa Mama Shuga Akara Agidi Ashawo

NDỊ mmadụ dị iri na iteghete n’ọnụọgụ nke gụnyere ụmụaka iteghete na ndị okenye iri anwụọla na mba Madagascar ka ha tachara anụ mbe.   Ụlọọrụ na-ahụ maka ahụike na erimeri na mba ahụ Health and Food Safety Control Agency kwuru sị na e bugara mmadụ iri atọ na anọ ụlọọgwụ Vatomandry dị n’ọwụwa anyanwu ebe ahụ (East) ka ha richara anụ mbe ahu, ụdịrị nke e chekwara echekwa.   A kọwakwara na ka mmadụ iri nwụchara, na ụmụaka iteghete nwụrụ n’ụlọ ka ha tachara anụ mbe ahụ.   Ndị ọnọdụ ahụike dị n’aka adọọla ndị mmadụ aka na ntị ka ha hapụ ịdị na-eri anụ mbe tinyere ụdịrị azụ iri abụọ na anọ (two dozen species of fish) bụ ndị e ji ‘algae’ zụọ bụ nke nwere ike ịdị ‘toxic’ n’oge ekpomọkụ ọnwa Nọvemba ruo Maachị.   Oke ọnwụ nke na-esite na nsi dị n’ihe oriri (food poisoning) na-adapụta afọ ọbụla na mpaghara ‘Coastal Madagascar’.

ÒTÙ a kpọrọ US Nigeria Law Group ekwuputala na nwata nwaanyị ahụ a tọọrọ na Dapchi, Leah Sharibu amụọla nwa nke abụọ n’ebe ahụ e ji ya. Ha kwuputara nke a site n’aka okwuputa okwu ha bụ Emmanuel Ogebe.   Ka anyị cheta na Leah Sharibu so n’ụmụakwụkwọ nwaanyị karịrị otu narị bụ ndị agha ọ lụọ ọ laa Boko Haram tọọrọ na Government Girls Science and Technical College Dapchi ka ọnwa Febrụwarị dị n’abalị iri na iteghete n’afọ 2018.   Ndị ahụ bụ ndị hapụgoro ụmụakwụkwọ ndị ọzọ ka jirịrị ya maka na ọ jụrụ ịhapụ okpukperechi Kraịst banye Islam.   Ma ha manyere ya ibanye Islam ma mekwaa ka otu onye na ndị isi ha lụba ya n’ike.Na mbido afọ gara aga ndị ahụ ji ya kwuru na ọ mụrụ nwa.   Ogebe kwara arịrị kwuo si: “N’agbanyeghị na otu onye pastọ si America wepụtara onwe ya iji gbanwee Leah ka o nwere onwe ya, o nwebeghị ozi e nwetara site n’aka ndị ahụ ji ya.”   N’ozi ahụ, ọ kọwara na Leah mụrụ nwa ahụ na ngwụcha afọ gara aga, nke ziputara na ọ mụrụ ụmụ abụọ ahụ n’ime otu afọ 2020.   Otu o sila dị, O

AKA na-achị steeti Anambra, bụ Gọvanọ Willie Obiano ekwenwòóla nkwà na ọchịchị ya agaghị ada mbà n’ibu agha megide mpụ na arụrụala n’ime steeti ahụ, ya na ime ka udo na ezi ọnọdụ nchekwa bụ ịgbà gaa n’ihu ịdị na steeti ahụ.   Gọvanọ Obianọ kwupụtara nke a oge ọ na-anabata onyeisi ndị ọrụ agha ala Nigeria e wetara ọhụrụ na mpaghara GOC 82 nke Enugu na-elekọta ndịda-ọwụwa anyanwụ, bụ ‘Major General’ Taoreed Lagbaja oge ọ bịara kpọtụrụ ya n’ebe obibi Gọvanọ dị n’Ọnịtsha.   N’okwu ya n’ebe ahụ, Gọvanọ Obianọ tòrò ndị ọrụ agha ala Nigeria na ụlọọrụ nchekwa dịgasị na steeti ahụ maka ezi ọrụ ha, bụ nke megoro ka e nwee ezi nchekwa na steeti ahụ, n’agbanyeghị aka ọrụ ndị omekoome na mkpamkpa ahụ ha malitekwara ịkpa na nsonso a.   O kelere ndị ọrụ agha ala Nigeria maka ezi ọnụnụọkụ n’obi ha ịlụ ọgụ nchekwa na ibu agha megide mpụ, arụrụala na ndị omekoome, ma n’ime steeti ahụ ma na mpụga ya.   O gosipụtara ezi olileanya na mmasị ọchịchị ya ịga n’ihu na-arụkọ ọrụ ọnụ, ya na ụloọrụ agha ala Nigeri

OTU nwaanyị aha ya bụ Asifa Nakagolo gbara afọ iri atọ na asatọ atapụla di ya aha bụ Bashir Mukaire amụ iji were megide ya ka ọ chọpụtara na ọ labara n’ụlọ nwunye ya nke abụọ.   Asifa, onye dị ime, tadoro eze ya n’amụ di ya ka o si ebe ahụ ọ rahụrụ n’abalị na  Bugweri dị na Eastern Uganda bata.   O kwenyere na Bashir nọ kemgbe na-agba n’iro site n’ịdị na-alakpukwu nwunye ya nke abụọ, onye dịkwa ime.   Dịka ndị uweojii mba ahụ si kọwaa, Maazị Mukaire dị afọ iri anọ na ise, ji ụmụ iteghete na-azọ ndụ ya ugbu a dịka amụ ya nwụrụ tupu e nwee ike itighachi ya n’ahụ ya.   Otu o sila dị, o kwuru sị: “Nwunye m nke abụọ ga-amụ nwa na nsonso a nke mere m ji rahụ ebe ahụ ma lọghachị azụ na Nakagolo n’ụtụtụ.Ozugbo ọ hụrụ m, ọ malie tado eze ya n’amụ m.”   Maazị Suna, onye na-agwọ Mukaire kwuru sị: “Ọ gaghị enwekwa ike inwe mmekọ nwoke na nwaanyị ọzọ tinyere na ọ ga na-ejizi ihe mgbakwunye anyụ mamịrị na ndụ ya niile.   Onye okwuputa okwu ndị uweojii Busoga East nke mba ahụ kwuru na nwaanyị ahụ kpa

ỤLỌỌRỤ na-ahụ maka erimeri na ọgwụ n’ala anyị The National Agency for Food and Drug Administration and Control (NAFDAC) etieela mkpu dị egwu gbasara otu ọgwụ e ji egbochi ọrịa korona nke adigboroja (fake) si juputa ala anyị.   Dịka anyị maara, ala Nigeria nọ ụbọchị ọnwa Maachị dị n’abalị nke abụọ nabata ‘3.92 million doses’ ọgwụ ahụ si n’aka Oxford/AstraZeneca ma bụrụ nke a maliterela mebe ihe dị na ya.   Onyeisi ụlọọrụ (Director-General) NAFDAC bụ Ọkammụta Mojisola Adeyeye kwuputara nke a site n’ozi si n’aka onyemgbasa ozi ha (Resident Media Consultant) bụ Sayo Akintola. Ọ dọrọ ndị Nigeria aka na ntị ka ha hapụ igo ọgwụ mgbochi ahụ site n’igwe nzikọrịta ozi ọnya nwudede (online), ka ha wee ghara ịdaba n’aka ndị o so chi egbu.   Ya mere, ọ kpọkuru ndị mmadụ ka ha kee nkwụcha banyere ọgwụ mgbochi adịgboroja ndị ahụ, tinyere ọdị ka ọ dị ha ndị ọzọ.   Ọ dọkwara ndị Nigeria aka na ntị ka ha kee ajị n’ume ma gbaa onye ọbụla ga-achọ iji ọgwụ mgbochi korona nke e nyere n’efu site n’aka mba ọz

ỤLỌỌRỤ na-ahụ maka iji otu afọ efe ala Nigeria The National Youth Service Corps (NYSC) ekwuputela na a chụọla ihe karịrị ndị ọrụ ha ọkwa ha dị elu (senior staff) karịrị iri atọ n’ọnụọgụ maka ịda iwu dị iche iche gụnyere amaghị eme na nnupuisi.   Onyeisi ụlọọrụ ahụ (Director-General) nke NYSC Shuaib Ibrahim kwuru na e mere nke ahụ iji hụ na e nwere usoro iwu bụ ịgba (discipline).   Ọ kọwara na ọchụchụ a chụrụ ndị ahụ bụ site na mpụtara nke ndị a hanyere ka ha mee nnyocha (disciplinary committee) wetara ma bụrụ nke otu bọọdụ na-ahụ maka NYSC (national governing board) haziri (ratified) ka ọnwa Maachị dị n’abalị asatọ n’afọ a bụ 2021.   Ọ kwuru sị: “NYSC sokwa n’ ndị nọ n’ụwa (society), ebe ọ bụla e nwere ndị ọma, ndi dị njọ na ndị jọrọ njọ na-anọ ya, mana imirikiti ndị ọrụ anyi bu ndị ọma, na-agba mbọ, ma na-erube isi. Mana n’ime, anyi nwekwara ufọdụ ndị ojọọ, ụfọdụ n’ime ha abụrụla ndị e nyere ntaramahụhụ, ebe ufọdụ bụzi ndị a gbaara ugbọ nwa mkpị, w.d.g. Anyi mere ya ụbọchị Monde abali

IHE oriri bụ otu ihe e ji enyere ndụ aka. Ọ bụrụ na mmadụ erighị nri, ọ gaghị enwe ike ịrụ ọrụ. Nri na-enyere ahụ aka na-emekwa ka ahụ nwee ume na ahụike.   Ndị Igbo nwere ume n’ihi na ha nwere ọtụtụ ihe oriri, ha makwaara ka e si ahazi ya nke ọma.   N’izu a anyị ga-eleba anya n’otu ihe oriri ụfọdụ mmadụ na-eleda anya mana o so n’ihe oriri dị mma nke ukwu. Ụfọdụ ga-asị kedu nri bụ ihe a ọ bụghị ihe ọzọ ma ọ bụghị fịọfịọ. N’ezie a  i sie fịọfịọ nke ọma ị ga-achọ isi ya ugboro abụọ n’izuụka. Ihe ụfọdụ ejighị esi ya bụ na ọdịghị eghe ọsọọsọ, ma ugbu a fịọfịọ na-eghe ọsọọsọ.   Otu a ka e si esi fịọfịọ. Ị gota fịọfịọ ị ga-esi, ị họchaa ya nke ọma, ị sachaa ya nkeọma, i sinye ya n’ọkụ. Etinyela akanwụ ma ọ bụ ngụ na fịọfịọ ị na-esi, sie ya ka o gheere onwe ya ka i wee nụ ụtọ fịọfịọ.   O ghee, ị bachaa ji waa ya kịrịkịrị wụnye ya n’ite, ji ahụ ghee ị wụpụ ya na nyọ, i sinye ite n’ọkụ gbanye ya mmanụ, ọ dị ọkụ ị wụnye yabaasị, o ghee ị wụghachi fịọfịọ na ji ahụ di na nyọ n’ime yabaasị ahụ i ti

EGWU ifo (folk music) so n’egwu ndị Igbo nwere. Ọ bụ egwu a na-agụ nke na-adị n’ime akụkọ ifo. Dịka anyị maara, akụkọ ifo dị ọkpụtọrọkpụ n’ala Igbo. Ọ bụ usoro ndị Igbo ji akụziri ụmụ ha omenala,otu ha si hụta ụwa,nsọ dị iche iche ha na-asọ,nkwenye ha na ihe ndị ọzọ banyere obibi ndụ ha.Akụkọ Ifo bụ usoro mmụta bụ ịgba nke na-esi n’aka fere aka wee na-aga. A na-akọkarị akụkọ ifo na mgbede abalị, n’oge egwu ọnwa tinyekwara oge ezumike. Ọtụtụ akụkọ ifo na-enwe egwu.Egwu ifo na-atọ ụtọ. Ọkọakụkọ na-agụpụta, ndị ọ na-akọrọ a na-ekwe. Ọmụmaatụ egwu ifo: Mbe agaba ……… Ajambene Mbe agaba ………. Ajambene Gaagaagaagaa ……….. Ajambene Otu o sila dị, o nwere otu nwaanyị haziri Egwu Ifo, mee ka ụwa mata na ọ na-atọ ka mmanụ aṅụ. O ji olu ya na-ada ka ogene wee mee ka Egwu Ifo gazuo ụwa niile. Onye m na-ekwu maka ya bụ Nelly Uchendu MON.Ọ bụ onye Umuchu nke dị n’okpuru ọchịchị Aguata na steeti Anambra.Site n’ịgụ Egwu Ifo, ala Nigeria nyere ya nkwanye ugwu ‘Member of the Order of Niger ‘(MON). Odogwu n

ỤMỤỌKPỤ bụ ụmụnwaanyị a mụrụ n’ụmụnna maọbụ n’obodo. N’ebe ụfọdụ a na-akpọ ha ụmụada. N’obodo ụfọdụ n’ala Igbo a na-akpọkwa ụmụada ụmụnwaanyị a mụrụ n’ụmụnna ma na-akpọkwa ụmụọkpụ ndị ụmụada a mụrụ n’ụmụnna dị iche iche n’otu obodo. Ma otu ihe pụtara ihe bụ na ụmụada maọbụ ụmụọkpụ bụ ụmụnwaanyị a mụrụ n’ụmụnna maọbụ n’obodo.   Ndị bụ ụmụọkpụ bụ ụmụnwaanyị ndị lụrụ di, ma ha a lụrụ dị na mba ọzọ maọbụ ha a lụrụ n’obodo ha. N’ebe ụfọdụ, ụmụnwaanyị ụmụagbọghọ ndị nke rugoro ihe e ji mmadụ eme na-esokwa n’otu a.   Ụmụọkpụ nwere ugwu na nsọpụrụ n’obodo. Oge ọbụla ụmụada bịara, ndị ezinaụlọ na obodo na-enwe ọńụ na afọ ojuju na ha si be di ha bịa ileta ha.   Ọ bụ ụmụọkpụ na amụta ụmụaka ndị a na-akpọ nwadiala. Ọrụ ụmụọkpụ dị ọtụtụ: nke mbụ ụmụọkpụ na-enwe obi mmetụta n’ebe nne na nna mụrụ ha, ụmụnne ha na ụmụnna ha nọ. Ha anaghị ekwe ka e nwee onye nọ na nsogbu maọbụ oke mkpa n’ebe a mụrụ ha site n’ịgbata ọsọ enyemaka otu ọbụla o siri dị.   Ụmụọkpụ bụ ndị mere ka nne na nna ha nwee nwa nwa a

OKE ọnọdụ mgbanwe dịka iwe iwe ọkụ, ibe akwa kwamgbe kwamgbe, ịlụ ọgụ na iche echiche banyere ịtụ ụdọ. 2. Mmadu ibi ndụ n’ ịta onwe ya ụta na amamikpe. 3. Oke itu egwu na mgbakasị ahụ banyere ihe ọbụla (worries). 4. Echiche banyere mmegide na mmegbu. Mmadụ iwepu onwe ya iche n’ebe ndị ozo nọ. 5. Enweghị agụụ iri ihe oriri na ileru onwe onye anya. 6. Arahụghi ụra nke ọma 7. E kwenyeghi n’ihe onye ọzọ na-ekwu. 8. Enweghịzị nchikọta maobu itinye uche n’ihe na-eme gburugburu ya. 9. Oke ịnọ nwayọọ, egheghi mmadụ ọnụ.

KEDU ihe i nwere ikwu banyere etu e si akwalite asụsụ na omenala Igbo na gọọmenti Anambra, dị ka ọ dị taa?   Aga m asị na gọọmentị na-agba mbọ. Iji maa atụ, o tiri iwu na a ga na-eyizị ákwà/uwe ndị Igbo ụbọchị Wenezdee ọbụla n’ízù, ma ụmụakwụkwọ, ma ndị ọrụ oyibo. Ọ bụ gọọmenti nọ ugbua na steeti Anambra tiri iwu a, maka na ọ dịbụghị ya na mbụ. Gọọmentị a nọ ugbua tìkwàrà iwu na a ga na-asụzị asụsụ Igbo n’ụlọakwụkwọ niile na ụlọọrụ gọọmentị niile dị na steeti Anambra, kwa ụbọchị Wenezdee. Ya mere, n’ilekwàsị ihe ndị a anya, aga m asị na iwepụta ọmarịcha atụmatụ iwu ndị a so n’ihe pụtakarịchara ìhè gọọmentị nọ ugbua n’Anambra megoro, ná ntụnye ya, iji kwàlite asụsụ na omenala Igbo. Kedu ihe ndị fọrọ afọ, maọbụ ebe e kwesiri ilebakwu anya, dịka o siri metụta ịkwalite asụsụ na omenala Igbo n’Anambra?   N’ịgwa gị nke bụ eziokwu, ihe a ka ga-eme eme karịrị ihe ndị e megoro eme. Iji maa atụ, ọtụtụ iwu niile ndị a e tiri, ejighị m n’aka na a na a ga-leta ma a na-edobekwa maọbụ na-etinye ha n’

NWUNYE aka na-achị steeti Anambra bụ Dọkịnta Ebelechukwu Obiano (Osodieme) ejirila amụma nke o hibere iji nyere ndị o nweghị ka ọ ha ha aka nke ọ kpọrọ Caring Family Enhancement Initiative (CAFÉ), bụ atụmatụ nnọọrọonwe ‘Non’Governmental Organisation’ (NGO) wee hichaa ọtụtụ ndị mmadụ tinyere ezinaụlọ dị iche iche anya mmiri na steeti Anambra.   CAFÉ, nke o malitere ozugbo di ya bụ Gọvanọ Willie Obiano (Akpokuodike) rigorochara n’oche ọchịchị bụ nnọọ ezi ihe ọgbụgba ama nke ude ya na-ede ma n’ala anyị bụ Nigeria ma na mba ndị ọzọ dị iche iche.   Dọkịnta Obiano esila n’ọrụ ọma CAFÉ gosipụta na o bu ọdị mma ndị mmadụ n’obi, na ọ bụ Osodieme n’ezie.   Ọ rụọrọla ọtụtụ ndị ajadu ụlọ, gbapuoro ha mmiri nke obodo niile na-ekete oke na ya.   A kọrọ akụkọ si na o nwere otu ajadu nwaanyị o kwere nkwa ịrụrụ ụlọ n’Umunya nke dị n’okpuru ọchịchị Oyi mana ka ihe si eme, nwaanyị ahụ nwụrụ tupu e nye ya ụlọ ahụ mana Osodieme gara n’ihu rụchaa ụlọ ahụ ma hafee ya n’aka ada nwaanyị ahụ.   O sikwala na CAF

TAA bụ Wenezdee ka ọ mere ahọ asaa kpọmkwem e jiri duo Dọkịta Willie Mmadụabụrọchukwu Obianọ n’iyi ọrụ dịka Gọvanọ steeti Anambra, ma dukwazie Dọkịta Nkem Okeke n’iyi ọrụ dịka osote ya site n’aka Ọkaikpe Peter Umeadi. Mmemme idu n’iyi ọrụ ahụ e mere n’abalị iri na asaa nke ọnwa Maachị ahọ 2014 bụ nke weere ọnọdụ n’ama egwuregwu ‘Ekwueme Square’ dị n’Awka bụ isi obodo steeti ahụ.   Ka ọ gachara ahọ anọ zuru ezu ha jiri banye n’ọkwa ọchịchị ahụ, Ndị Anambra gosiri na ọchịchị Gọvanọ Obianọ dị ha mma, nke mezịrị ha jiri wee sị ya chịrị gaba n’ihu, site n’ịtụnyekwara ya na osote ya ọzọ na nhọpụta ọkwa Gọvanọ steeti ahụ e mere n’abalị iri na asatọ nke ọnwa Nọvemba ahọ 2017. Ụdị nkwàdó ndị Anambra nyere Gọvanọ Obianọ na nhọpụta ọchịchị ahụ bụ nke dara ụda ma bụrụkwa nke a gaghị echefu echefù, n’ihi na o sitere na ya wee bụrụ gọvanọ mbụ n’ala Nigeria nwetara nturuugo n’ime okpuru ọchịchị niile e nwere na steeti ya.   Ka nke ahụ gachara, a nọkwara n’abalị iri na asaa nke ọnwa Maachị, ahọ 2018 w

Igwe Pius Ojonile Omachonu (Ataoja nke abụọ n’Olumbanasa dị n’okpuru ọchịchị Anambra West na steeti Anambra, ma bụrụkwa onye ji ọkwa dịka Odeakwụkwọ Zuzugbe (Secretary General) otu jikọtara ndị eze ọdịnala, Anambra State Traditional Rulers Council akpọọla oku ka ndị Igbo bido n’oge na-asụrụ ụmụ ha Igbo ije mee ka asụsụ Igbo dị ọkpụtọrọkpụ. Igwe Omachonu kwuputara nke a ka onye ntaakụkọ anyị CHINWENDU UZOATU kpọtụụrụ ya n’ụlọ ezumeezu ndị eze ọdịnala nke dị n’obi gọọmenti Anambra, ebe ọ nọrọ gbaa ya ajụjụ ọnụ. Otu a ka o siri ga: KEDỤ ihe ị nwere ikwu banyere etu e si akwalite asụsụ na omenal Igbo na gọọmenti Anambra, dịka ọ dị taa?   Ikwalite asụsụ Igbo dị mkpa. Ọ dị mma ka e tinye aka na ya ka ọ ka mma. Na nzukọ ndị eze ọdịnala anyị na-asụ Igbo nke gosịrị na anyị na-agba mbọ izi ezi ụzọ. Ebe ọbụla ndị Igbo zukọrọ sị sụba Igbo, ọ kachasị ụmụaka maka na ọ bụrụ na ebidoghị n’oge sụbara ha Igbo, ha agaghị aghọtacha ya. Igbo bụ asụsụ mbụ nwatakịrị bụ onye Igbo kwesịrị ịsụ. N’ụzọ dị otu a

OTU Nwoke a na-enyo enyo na o so n’òtù (gang) ndị ntọrị na-akpa mkpamkpa n’Obiaruku na gburugburu ya dị n’okpuru ọchịchị steeti Delta akọwaputala otu ha si akpa arụ.   Ya bụ nwoke onye kọwara onwe ya dịka Chidi, kwuru na ọ bụladi mgbe ha natachara akatamkpo ego site n’ezinaụlọ ndị ha tọọrọ na ha na-egbukarị ndị ahụ.   O kwuru na ha na-egbu ha ka e si egbu ewu, ọkụkọ na anụmanụ ndị ọzọ, ma rekwaa akụkụ ahụ ha dịka e si ere anụ n’aka ndị chọrọnụ nke gụnyere ndị na-egwu ojoro na ihe nzikọrịta ozi ọnyanwudede (internet fraudsters) bụ ndị a maara dịka ‘Yahoo Boys’ maka iji ha gwọọ ọgwụ (rituals).   Ọ kọwara na ndị ‘Yahoo Boys’ tinyere ndị niile ha na-eresi akụkụ ahụ mmadụ na-anọ mgbe niile maka ịzụrụ anụ ndị ahu, ya mere na ha na-agbalisi ike ịhụ na ha nyezuru ha ole ha chọrọ.   Ọ gara n’ihu kọwaa òtù ha dịka nke kacha njọ e nwere ma rụtụkwa aka na ụzọ ha si atọrọ mmadụ, na-anara ego site n’aka ezinaụlọndị ahụ tinyere otu ha si egbu ndị ha jidere dịka nke dịkarịchara egwu kemgbe ụwa maliter

… Manye ya ịrụ ọrụ obodo otu afọ E NYELA otu onye ọgba ọsọ (long distance runner) na Kenya bụ Florence Jepkosgei Chepsoi ntaramahụhụ maka akwụkwọ ikike adigboroja (fake documents) nke o ji azọrọ onwe ya n’ebubo ịńụ ọgwụike ‘doping’ e boro ya; dịka Anti-Doping Association of Kenya (ADAK) siri kwuputa. Ntaramahụhụ e nyere ya bụ na ọ ga-arụ ọrụ obodo (community service) otu afọ).   Ka ọ dị ugbu a, ọ bụrụla onye ọgba ọsọ izizi na Kenya nke a mara ikpe n’ụlọikpe na-ahụ maka mpụ.   E mere mkpebi ahụ na Eldoret dịka e mechara ya bụ nnyocha ọtụtụ afọ.   Ya bụ nwaanyị na-agba ọsọ nke ọma dị afọ iri atọ na isii ka e kwuru na a machiri ya ịgba ọsọ afọ abụọ n’afọ 2017 maka ịńụ ọgwụ na-eme ka mmadụ na-emesi ike ‘prednisolone’.   A mara ya ikpe maka adigboroja mpụtara ahụike (false medical records) sitere n’ụlọọgwụ Eldoret’s Uasin Gishu Hospital iji kwado onwe ya n’ikpe oge ọ bịara n’ihu otu ndị na-ekpe ikpe banyere egwuregwu na mba ahụ, Kenyan Sports Disputes Tribunal.   Otu o sila dị, ADAK n’ozi y

NWUNYE onye ọrụugbo, Funmilayo Oluwadara mụrụ ejima ise (quintuplets) n’Ogbomoso North na steeti Oyo.   Ya bụ nwaanyị gbara afọ iri atọ na asatọ mụrụ ejima ụmụnwaanyị anọ na otu nwoke n’ụlọọgwụ Ayaka Clinic and Maternity Centre, Oke Ado, Ogbomosho.   Oriakụ Oluwadara, onye nke bi n’ime ogbe Ahoroko n’obodo Oyo bụzi onye ji ụmụ iri dịka ọ mụbugoro ụmụ ise tupu ọ mụọ ejima ise a.   Dọkịnta nke ụlọọgwụ ahụ ọ nọrọ mụ nwa, Dọkịnta Afolabi Sikurulahi, bụ onye napụtara ya ụmụaka ahụ nyere Chineke otito niile maka ịmụ ha n’udo.   N’akụkụ nke ya, nna ụmụejima ahụ Maazị Idowu Oluwadara, gbara afọ iri anọ ma bụrụ onye ọrụugbo si mba Togo (Togolese farmer), bịa Nigeria ịchọ ọrụ rịọrọ enyemaka n’aka gọọmentị na ọha mmadụ ka ha gbatara ha ọsọ enyemaka ka ha were nwee ike ilekọta ụmụaka ise ahụ nke ọma.

Ọ NA-ADỊ mma onye rụkata ala, ala arụba ya, maka na ọ na-abụ ikuku kuo, a hụ ike ọkụkọ.   Ka ọ dị taa, aka ndị uweojii n’ime steeti Anambra akpàrala mmadụ abụọ maka ịdakpò na ịkwasò otu nwata nwaanyị gbara naanị ahọ iri na isii iko n’ike.   Onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze nà ndị uweojii n’ime steeti Anambra, bụ CSP Haruna Mohammed bụ ya kwupụtara nke site n’ozi ọ kụpụụrụ ndị nta akụkọ.   Dịka o siri kọwaa, ọ dị nchèta na ndị a maghị ndị ha bụ nọrọ n’abalị iri na iteghete nke ọnwa Febụwarị wee jikọta onwe ha ọnụ wee dakpò otu nwata gbara ahọ iri na isii na mpaghara ụzọ Osumowo dị n’Awada, n’okpuru ọchịchị Idemili North nke steeti Anambra, ma kwaso ya iko n’ike, hapụ ya n’ogbu ọbara, nke na ọ machaghịzịkwa onwe ya; ha wee gbafuo.   E buru nwata nwaanyị ahụ wee gaa ụlọọgwụ, ebe a nọrọ wee lelee ya ahụ wee chọpụta n’ezie na e riri ya ọkọmbọ ọtụtụ ugboro. A malitekwazịrị inye ya ọgwụgwọ n’ebe ahụ.   Ka ndị uweojii steeti Anambra nwetara ya bụ mkpesa banyere arụrụala ahụ na-asọ ntị oyi, h