Ka Ọ Dị Taa

 NDỊ obodo Abacha dịn’okpuru ọchịchị Idemili North nke steeti Anambra nọrọ na nsonso a wee mee ịkpọganị-ganị n’ụzọ udo, banyere ọchụchụ ahụ gọọmenti steeti ahụ chụrụ eze ọdịnalaha bụ Igwe Godwin Ben Chuba Mbakwe.   Ịkpọ ganị-ganị ahụ bụnke ndị ahụ malitere na mpaghara ebe dị iche iche n’obodo ahụ, ma bụrụkwa nkeha meere wee gaa n’obi gọọmenti steeti ahụ dị n’Awka, bụ ebe ha nọrọ wee chịkọtaya.   Ndị ahụ bugasịkwaakwụkwọ e dere ihe dị iche iche na ya wee mee ịkpọ ganị-ganị ahụ, nke gụnyere:“Abacha bụ obodo udo”, “Anyị kwụ gọọmenti Anambra n’azụ”,   “Anyị katọrọihe Igwe GBC Mbakwe mere”, “Abacha na Obianọ dị n’udo”,“Anyị jụrụ ọchịchị aka ntagide Igwe GBC Mbakwe”, tinyere ụfọdụederede ndị ọzọ dị etu ahụ.   N’ikwupụta ọnọdụ hadịka ndị obodo Abacha, onyeisi ọchịchị obodo ahụ, bụ Maazị Ifeanyi Okeke mereka a mara na ọchịchị Gọvanọ Willie Obianọ emeerela obodo ahụ ọtụtụ ihe dị icheiche, ma rụkwara ha ọrụ mmepe dị iche iche kemgbe ọ batara n’ọkwa ọchịchị.   Ọ katọkwazịrị ihe ahụ eze ọdịnala ha

ỤKỌCHUKWU Katọlik ahụ aha ya gbara na nzikọrịta ozi ọgbara ọhụrụ,ọnyanwudude (social media), ebe a nọrọ gosi ụwa leta nke kọwara na e nyela yaoche azụ dịka ụkọchukwu gwara ụlọọrụ Anambra Newspapers and PrintingCorporation (ANPC), Awka, bụ ndị na-ebipụta akwụkwọ akụkọ National Light, Ka ỌDị Taa na Sportslight Xtra na Tọzdee  nae nyebeghị ya leta ahụ (suspension letter) ruo ụbọchị ahụ.  Fada Oliver EkeneNwosu kwuru sị na ya na-ekele Chineke maka ndụ na nchekwa o nyere ya kemgbe yabụ nsogbu malitere.   Ọ kọwara na yaagbaala mbọ dị iche iche kemgbe izuụka atọ gara aga. Na ya akpọtụrụla ndị ọchịchịụka na Monogoro, ha kọwaara ya na ha chọpụtara site n’aka onye nnochite Pope(Papal Nuncio) na mba ahụ na e zigaara Nuncio nke Nigeria leta ahụ n’Abuja ka onye Bishop Ezeokafor.   O kwuru sị: “ka ọ dịugbu a, enyebeghị m leta ahụ, ma achọrọ m ya ka m wee mee ihe m kwesịrị ime.Enweghị m ike ime ihe ọbụla ma mụ ejighị leta ahụ. Ya mere, eji m ohere a arịọNuncio ka o jiri ezi ọnọdụ ya wee rịọ Bishọp da

NDỊ Igbo nwere ọtụtụ nkwenye dị iche iche, bụ ihe hajidesiri aka ike, ma bụrụkwa nke sitere n’aka ndị nna nna anyị wee rute anyaaka. Nkwenye ndị a abụghị naanị na ha sitere n’aka nna nna anyị ha wee rute anyịaka, kama, ha na-apụtakwa ìhè ma na-emezùpụtakwa emezupụta dịka a tụrụ anya.   Ndị Igbo, ọkachasịna mgbe gboo, nwere otu usoro pụtakarịchara ìhè ha si achọpụta ihe mere eme,ihe na-eme eme, ihe ga-eme eme, na ihe bụ eziokwu, ya na ụzọ ha si achọpụta maọbụna-ahụ ihe nzuzo ọbụla mmadụ dị ndụ apụghị ịchọpụta maọbụ hụ site n’anya nikịtịdịka mmadụ nkịtị. Otu usoro ahụ bụ ịgba afa, maọbụ ịjụ èsè (àsè), dịka ndị siakpọ ya.   Ọ bụ usoro ndị mmadụsi achọpụta echiche ndị mmụọ ma na-ajụpụtakwa ndị mmụọ ihe ụfọdụ dị omimi. Ọ bụonye dị ndụ na-agba afa, mana ọ bụghị onye ọbụla dị ndụ na-agba afa, maka na ekere ọrụ eke. Ya bụ na ọ bụghị onye ọbụla chọrọ ịgba afa ga-agbanwu afa, makana mmanwụ ọbụla mà obom ruru ya. Ịgba afa dịịrị dibịa, mana ọ bụghịkwa dibịaniile nwèrè ike ịgba afa, maka na ihe ụwa

EGWU ogene so n’otu egwu ndị Igbo nwere. E si na ngwa egwu‘ogene’ wee nye ya aha n’ihi na a na-eji ogene akụ ya. Site n’oge gboo, ọ bụ ndịIgbo na-arụpụtakarị ogene. Ọ bụ ndị na-akpụ ụzụ na-akpụ ya n’ihi nọ ọ bụ igweka e ji arụ ya. Ogene so na ngwa egwu dị oke mkpa nke e ji igwe arụ n’ala Igbo.   Ụmụnwoke, ọ kachasị ụmụikorobịana-agbakarị egwu ogene. A na-akụ egwu ogene n’ebe dị iche iche a na-eme mmemmedịka iri ji ọhụrụ, ịgba nkwụ nwaanyị, akwamozu w.d.g.   Ndị egwu ogenena-enwe ọgụ egwu, onye na-abụ ọ na-agụpụta egwu ndị ọzọ a na-ekwe ekwe. Ana-ejikarị egwu ogene eduba ma na-eduputakarị mmadụ na mmemme. Ọ na-eme kaobodo na-ekpo ọkụ.

JI mmiri ọkụ maọbụ ji awịa dịka ụfọdụ si akpọ ya bụ otun’ime nri ndị Igbo a na-echefuzi ugbu a, ma na ọ bụ nri na-atọ ụtọ. N’ezie, jimmiri ọkụ so na nri ọ ga-abụ irichaa, ahụ gị ekpobe ọkụ ozigbo.   Otu a ka e si akwado nakwa otu e si esi ji mmiri ọkụ. Ị bachasịa ji, ị waa ya kịrịkịrị, ị sachaa ya, wụnye na nyọ, i weta azụ mkpọ ị ga-eji sie ya, mechaa ya, wepụsịa ọkpụkpụ dị na ya, ị sachaa ya debe, i weta akwụkwọ ụtazi maọbụ akwụkwọ nnchụanwụ, ị sachaa ya, bee ya kịrịkịrị,  debe ya. Ị gbanye mmiri n’ite sinye ya n’ọkụ, ị wụnye ji ahụ azụ, mmanụ, ose, ịra, nnu, magị na okpenyi. I kpuchie ite, ọ fọdụ obere ka o ghee, ị wụnye akwụkwọ ụtazị maọbụ akwụkwọ nnchụanwụ, nwa oge, ị fọtuo ya, kebezie ya.

DAYỌSIS Ekwulobia ụka Katọlik na ndị Igboukwu dị n’okpuru ọchịchịAguata na steeti Anambra nọ na nsonso a kelee Chineke maka ezi ndụ nke ụkọchukwuizizi ha bụ Msgr Raphael Chukwubunna Anasiudu. Ha jiri otu olu kwuputa ọrụ ọmaniile ọ rụrụ n’ụwa dịka ụkọchukwu.   E ji aja maasị dị asọwee malite ya na Our Lady of Fatima Catholic Church, Igboukwu, nke bishọp ụkaKatọlik dayọsis Awka bụ Most Rev Paulinus Ezeokafor nọ n’isi ya na Monde Ọgọstụ17 ma mechie ya na Wenezdee Ọgọstụ 19 (funeral/months mind).   N’okwuchukwu, bishọpdayọsis Ekwulobia, Most Rev Peter Okpaleke gbadoro ụkwụ n’isiokwu kwuru sị naChineke na-akpọ anyị oku na ndụ nke mbinite n’ọnwụ. Site n’ihe a gụrụ n’akwụkwọnsọ ọ kọwara banyere ka ili siri ghere oghe dịka Kraịst nwụchara, ma kpọkuo ndịkwere ekwe na ezinụlọ ihe mere ka ha ghara ịtụ egwu dịka Msgr Anasiudu lakwuuruKraist ka ọ gbasachara oziọma n’eleghị anya n’azụ n’ụwa a.   Bishọp Okpaleke kọwaraya dịka onye udo, onye maara ihe ekwe na-akụ, onye a na-elegara anya ma kpọkuondị m

Igbo sị na ọ na-adị mma ibido n’oge maba ọkwà mmiri, ma sịkwana ọ na-adị mma ịma ọkwà mmiri tupu ozuzo ya.   Ọ bụ n’ịgbaso nke aka ụlọọrụ ahụ na-ahụ maka ọnọdụ mberede n’ime steeti Anambra, bụ ụlọọrụ‘Anambra State Emergency Management Agency (SEMA)’ jiri buru ozi na nkuzibanyere ijummiri wee gaa n’okpuru ọchịchị dị iche iche dịgasị na steeti ahụ.   Dịka onyeisi ụlọọrụSEMA bụ Maazị Paul Odenigbo siri kọwaa, ebumnobi mgbasa ozi na nkuzi ahụ bụ ijimee ka ndị mmadụ mara ihe dị iche iche ha kwesiri ịma bànyere ijummiri, ya na ụzọha pụrụ isi chekwaba ma hazie ọnọdụ ha na ọnọdụ gburugburu ha, iji hụ na ọwakpòghị ha na mberede.   Maazị Odenigbo, nke ọbụ Maazị Chukwudi Onyejekwe nọchitere anya ya kèlèrè ọchịchị steeti Anambramaka ihe dị iche iche ọ na-eme iji hụ na nsogbu ijummiri ewetaraghị ụmụafọsteeti ahụ ihe anyammiri ọzọ maọbụ ajọ ọnọdụ ndị ọzọ, dịka o si emebụ na mbụ; ọkachasị site n’ịrụpụta, ịhazi na ịkwado ebe ndị mmadụ ga-agbaga ọsọ ndụn’okpuru ọchịchị ime obodo dị iche iche na steeti

E MEELA mmemme elimozu otu onye nnukwu omebe ọgwụ, Pharm.Sir Ephraim Chukwugozie Anyachebelu (KSC), onye a maara dika Sir Gauze. Ọ bụonye Amaeze Oraukwu nke dị n’okpuru ọchịchị Idemili  North na steeti Anambra. Ọ gbara afọ ịrị isiina atọ tupu ọ laa mmọ. Ofufenlo elimozu ahụ e mere n’ụlọụka St. Thomas  Anglican Church Oraukwu dọtara nnọọ ọtụtụ ndịeji okwu ha agba izụ dịka Achbishọpụ nke Niger nakwa Bishọpụ uka Anglican naDayọsisi Awka, Most Rev. Alexander Chibuzo Ibezim, ndị Archdikọn, ndị ụkọchukwu,ndi Naitị, Igwe Ezechuamagha nke Ogidi, Igwe Onyido Alex Uzodimma, Onyeisi Onitsha Chamber of Commerce,  Sir Christ Ukachukwu, Onyisi PharmacistCouncil nke Nigeria, Prof.  Ahmed TijjaniMora na ndị ọzọgazị. Tupu ọ nwụọ, Chukwugọzie Anyachebelu rụrụ ọrụ dịka Onyeisiotu ‘Awka Chamber of Commerce, Industry, Mines and Agriculture’, sorokwa n’otu‘Manufacturers Association of Nigeria’ ma bụrụ Onyisi Gauze Pharmaceutical andLaboratory Ltd. Awka. E bipụtara akwụkwọ mbọ ọ gbara n’ụwa a n’ọnwa Febụwarị

NDỊUWEOJII kọmandị Federal Capital Teritory (FCT) azọpụtala ụmụakaabụọ a kpọchiri n’ime ụlọmkposi. Ọ bụ nwaanyị ha na ya bi (guardian), OriakụLoveth Ilobi kpara arụ ahụ.   Ụmụaka ahụ, WisdomChristopher King Chidemi (nwoke) gbara afọ iteghete na Angel Nwoga (nwaanyị)gbakwara afọ iteghete bụ ndị ha na Oriaku Ilobi bi n’ụlọelu okpukpo abụọ naGarki ka a zọpụtara dịka Wisdom siri na windo ripụ wee tie mkpu nke mere ka ndịagbataobi gbakọọ.   Onye okwuputa okwundịuweojii kọmandị FCT Anjuguri Manzah, onye mere ka a mata nke a kwuru na ọ bụigwe ndịuweojii sitere ogige uweojii Garki na ndị ọrụ ịgbanyụ ọkụ( Federal FireService) zọpụtara Angel.   Manzah kwuru na ka ọdị ugbu a, ndịuweojii anwụchikọọla nwaanyị ahụ.

World Health Organisation (WHO) enyela ntụziaka na ụmụaka dịafọ iri na abụọ wee gbagobe ga na-eyi akwa mkpuchi ihu (masks) dịka ndị okenyesi eyi, iji gbanarị ọrịa korona.   Ọ kọwara na odochaghị anya etu ụmụaka si ekesa nje ahụ ma kọwaa na ndị na-eto eto(teenagers) ga-ebufekwa ndị ọzọ nje ahụ dịka ndị okenye si ekesa ya.   WHO kwuru na ụmụakadị afọ ise gbadaa ekwesịghị iyi akwa mkpuchi ihu.   A na-akọwa na mmadụkarịrị narị puku asatọ (800,000) n’ọnụọgụ anwụọla n’ihi ọrịa korona n’ụwaniile.   O pekatampe, mmadụ dịnde iri abụọ na atọ ebutela ọrịa ahụ kemgbe ọ malitere.   Otu o sila dị, a kọwakwarana ndị buterela korona ga-akarị ọnụọgụ ahụ n’ihi emeghị nnyocha, enweghị ike ịchọpụtachaole ha ha. Ọnụọgụ ndị nwere nje korona na-agbagokwa n’ike n’ike n’akụkụ ụwa dịiche iche.

NDỊ Igbo abụrụla ndị a kọwara dịka àgbụrụ na-agbasi mbọ ikenà ndị na-eme nke ọma n’ezi ihe ọbụla ha tinyere aka.   Nke a bụ nke a kọwàpụtarasite n’ọnụ ndị nyere nkuzi na ndị soro tinye ọnụ n’okwu na mkparịtaụka e meren’otu nnukwu mmemme pụrụ iche a chịkọbara na steeti Anambra site n’aka ngalabankuzi a maara dịka ‘Unizik Business School’, nke Mahadum Nnamdị Azikiwe dịn’Awka.   Ya bụ ọgbakọ nchọchabụ nke weere ọnọdụ n’Ọnịtsha, ma bụrụkwa nke isiokwu ya bụ “Ịkwalite EtuNdị Igbo Si Eme n’Azụmahịa na Ọrụaka Site n’Usoro Ọmụmụ Ahịa Bụ Ịgbà, n’ilekwàsịAnya n’Ahịa Ọnịtsha”, ma a tụgharịa ya.   N’okwu ya oge ọna-agbape mmemme ahụ, onyeisi mahadum UNIZIK, bụ Ọkammụta Charles Esimone kọwàraịmụ ahịa dịka ihe dị oke mkpa n’ime ka azụmahịa na-agawanye siriri-werere,n’ihi na ọ na-aka mma ịmụ egwu àmụ tupu a gbaba, bụkwazị nke mere o jiri dịmkpà mmadụ ibu ụzọ mụọ ihe ọbụla ọ chọrọ ime, tupu o bido mebe ya.   Ọkammụta Esimone nkeonye nọchitere anya ya na mmemme ahụ bụ osote ya nke na-ahụ maka ngalaba a

IGBO sị na ọ na-abụ a nyụkọọ mamịrị ọnụ, ọ gbọọ ụfụfụ, makana ọ na-abụ e jikọọ aka ọnụ wee buo ozu enyi, ọ dị mfe.   Ka ọ dị taa, isi ọchịchịụlọọrụ uweojii ná mpaghara nkè 13 na ndị nta akụkọ steeti Anambra ekwela nkwàijikọ aka ọnụ n’ọrụ n’ịchụ mpụ na arụrụala ọsọ ụkwụ eru ala n’ime steeti ahụ.   Ekwemnkwa njikọaka abụ nke e kwupụtara oge ndị ndu òtù jikọtara ndị nta akụkọ n’ala Nigeria, bụ‘Nigeria Union of Journalists (NUJ)’, ngalaba nke steeti Anambra gara kpọtụrụonyeisi ndị uweojii na mpaghara nke iri na atọ (zone 13), bụ AIG DanmallamMuhammed n’isi ụlọọrụ ya dị n’Ukpo, n’okpuru ọchịchị Dunukọfịa nke steetiAnambra.   Maazị Muhammed kọwarandị nta akụkọ dịka ahụghị ebule ma sị elina dike, n’ihe gbasaara ibuso mpụ naarụrụala agha, bụzị nke mere o jiri dị mkpa na ha abụọ ga-ejikọ aka ma rụkọọ ọrụọnụ nke ọma, iji nweta mpụtara bụ ịgbà n’ọnọdụ ncheta. O kelere ndị ọrụ nta akụkọ maka nnyocha dị iche iche hajigoro mkpịsị odee ha wee mee na steeti ahụ, bụkwa nke nyegoro aka gbaa n’anwụma mee

Ọ BỤ nnukwu ihe ańụrị dịka steeti Anambra gbara afọ iri abụọna iteghete taa, n’ihi na kemgbe e ji wee kewapụta ya, ọ na-amụke dịkaihe(light) na ngalaba niile dịka aha ya siri dị, nke bụ, ‘Ihe ala anyị.’   N’oge mbụ, a na-ahụtaụmụnwoke ndị Anambra dịka ndị anaghị agụ akwụkwọ nke ọma, ndị na-ahọrọ azụmahịakarịa ịgụ akwụkwọ. Mana taa, ihe agbanweela, ndị Anambra amatala na akwụkwọ bu ụzọtupu ihe ndị ọzọ. Ya mere, e nweela ọtụtụ ihe ọgbụgba ama na ngalaba mmụta nasteeti Anambra.   N’afọ 2015, otuonyenkuzi ihe ọmụmụ mgbakọ na mwepụ (mathematics), Oriakụ Rose Nkemdilim tuuruugo dịka onye nkuzi kacha eme nke ọma n’ala anyị; ebe ndị nọchitere steetigbara ndị nke atọ n’asompi mgbagha (debate) nke e mere na South Korea n’afọ2016. N’otu aka ahụkwa, otu onye nkuzi aha ya bụ Maazị Clement Okodo nkeAbagana Central School tuuru ugo dịka onye nkuzi kacha eme nke ọma na Nigerian’afọ 2017.   N’afọ 2018, ụmụakwụkwọisii si Regina Pacis Secondary School, Onitsha nọchitere anya ala anyị n’asompi‘Technovatio

… Dịka Anambra gbara afọ iri abụọ na iteghete, onye ntaakụkọ anyị gbara ụfọdụ mmadụ ajụjụ ọnụ. Otu a ka o siri ga: NGOZI – Anambraagbaala otu afọ taa. Dịka aha ya siri dị, ọ bụ ihe (light) ala anyị nke ụwana-agba aka ebe. Ihe na-aga nke ọma n’ihi na ezi ndị ọchịchị na-achị mgbeniile. Anambra na-ebu ụzọ ndị ọzọ a na eso. Gọvanọ Obianọ na-akwalite ngalabaniile. A bịa na mmụta Anambra na-eturu ugo ma n’ala anyị ma n’ala bekee. SteetiAnambra bụ eji ama atụ. CHRIS – SteetiAnambra na-eme nke ọma site n’ikwụ ndị ọrụ ụgwọ oge o kwesịrị. Ana m ekwuzi kaa gbakwuo mbọ ka anyị nwee ọdụ ụgbọelu ka ụfọdụ steeti ndị ọzọ na South East.Ka ọ dị ugbu a, Gọvanọ Obiano na-arụ ya ma ka o jisi ike rụchaa ya tupu ọ pụọn’ihi na amabeghị otu ọnọdụ ga-adị n’ọdị n’ihu. Ọ bụrụ na a rụchaa ya, ọga-akwalite azụmahịa n’ụzọ dị egwu. Dịka anyị maara Chineke jiri ahịa wee gọzieanyị. Chukwuma –Anambra na-eme nke ọma. Obiano na-akwụ ndị ọrụoyibo ụgwa dịka o kwesịrị nkemere na Anambra adịghị ka ọtụtụ ndị agbataobi ha ndị

IGBO sị na ọha mmụọ na ọha mmadụ na-ama ụbọchị a mụrụ dike,ma sịkwa na ọ na-abụ oke ọkụkọ kwaa akwa, ndị mbụ na ndị ègèdè anụ olu ya.   Ka ọ dị taa, steetiAnambra àgbàala ahọ iri abụọ na iteghete e jiri kèé ya. Dịka ya bụ steetina-emerùbe ncheta ụbọchị e kepụtara ya, ọ dị mkpa ịrụtụ aka n’akụkọ ntọala steetiahụ nakwa ụfọdụ ihe pụtakarịchara ìhè banyere ya bụ steeti.   Anambra, dịka ótùn’ime steeti ise mejuputara mpaghara ndịda-ọwụwa anyanwụ ala Nigeria, bụ nke ekere n’abalị iri abụọ na asaa (27th) nke ọnwa Ọgọstụ n’ahọ otu puku, narịiteghete, iri iteghete na otu (1991). Ọ bụ site n’Anambra Ochie, bụ nke e kèrèn’ahọ 1976, ka e si wee kewapụta ya bụ steeti na nwanne ya bụ steeti Enugu,site n’aka ‘General’ Ibrahim Badamasi Babangida, n’oge ọchịchị ndi agha.   Aha a bụ ‘Anambra’sitere na mmiri a na-akpọ Ọmambala, bụ nke dịkwa na steeti ahụ ma bụrụkwa nkenwere àkwàmmiri kachasị too ogologo na mpaghara ndịda-ọwụwa anyanwụ ala Nigerianiile (ma e wezuga àkwàmmiri Naịjà). Njirimara Anambra n’og

ỌCHỊCHỊ nọ ugbua na steeti Anambra, nke Gọvanọ Willie Obianọnọ n’isi ya àkwàdola ahịa ruru puku iri na atọ, narị asaa na iri ise (13,750)n’ọnụọgụgụ site n’okpuru atụmatụ na ụlọọrụ ‘Anambra Small Business Agency(ASBA)’.   Nke a bụ nke e mereka ụwa mara site n’ọnụ onyeisi ụlọọrụ ASBA, bụ Clems Chukwuka n’okwu ya n’ihemmemme ndị nta akụkọ a kpọrọ ‘Meet the Media’, bụ nke weere ọnọdụ n’Awka bụ isiobodo steeti ahụ. Dịka o siri kọwaa, ụlọọrụ ahụ bụ nke e hibere n’ahọ 2014 siten’aka Gọvanọ Willie Obianọ, ma bụrụkwa nke e jiri ijeri naịra abụọ wee malite.Otu ijeri naịra n’ime ego ahụ bụ nke ha mapụtara maka mgbazinye, ebe otu ijerinaịra nke ọzọ bụ nke ha mapụtara maka nguzobe obere ahịa (MSMEs).   O mere ka a mara naha eguzobela òtù kọpretiivu dị iche iche, ma nke ndị na-azụ ahịa, ndị na-arụ ọrụaka,ndị ọrụ ugbo, na ndị ntorobịa. Ọ sị na e nyere ndị ntorobịa ahụ ọzụzụ n’ihe dịiche iche, nke gụnyere ọrụ ugbo, ịzụ ọkụkọ, ịzụ azụ, ịrụ akpụkpụ ụkwụ, ịgba iheọkụ, tinyere ọrụaka ndị ọzọ dị iche iche;

NDỊUWEOJII na steeti Anambra anwụchịkọọla otu nwaanyị gbaraafọ iri atọ maka ịtụnye nwata nwoke ọ mụrụ ọhụrụ n’ime olulu mposi (pittoilet).   Ya bụ ihe mere naNkpor nke dị n’okpuru ọchịchị Idemili North na steeti Anambra.   Nwaanyị ahụ, FrancaUdokwu, onye Obuba Obofia Nkpor kwetere na ya kpara arụ ahụ tupu o duru ndịuweojiigaa n’ebe ọ nọrọ me.   Onyeuweojii na-ahụ maka ọdị mma ha na ndị mmadụ na steeti Anambra, Haruna Mohammed bụ onye kwuputara na ya bụ ihe mere n’ezie kọwara na e wepụtara nwa ahụ n’ime olulu mposi ahụ mana dọkịnta kwuru na ọ nwuọla dịka e kuuru ya gaa ụlọọgwụ Iyienu Mission Hospital, Ogidi. Mohammed kwuru si: “Ka ọnwa Ọgọstụ dị n’abalị iri abụọ na abụọ n’afọ a bụ 2020, n’ihe dịka mgbe o ji ọkara gafee elekere asatọ nke ụtụtụ, site n’ịgba ama, ndịuweojii Division Ogidi nwụchikoro Franca Udokwu gbara afọ iri atọ nke Obuba Obofia Nkpor n’okpuru ọchịchị Idemmili North na steeti Anambra. Ya bụ onye a na-enyo enyo mụrụ nwa nwoke tụnye ya n’ime olulu mposi dị n’ụlọ ya. Dịka a

NA ntụnye ya n’ịkwàlite ezi ọnọdụ obibi ndụ na ọnọdụ ahụike ụmụmmadụ, òtù a maara dịka ‘Marcel Ofomata Foundation’ nọrọ na nsonso a wee nyemmadụ karịrị narị abụọ n’ọnụọgụgụ ọgwụgwọ n’efù.   Atụmatụ inyòcha ahụna inye ọgwụgwọ ahụ bụ nke weere ọnọdụ n’ogige ụlọ ahụike ‘Agulu Primary HealthCentre’ dị n’Agụlụ, n’okpuru ọchịchị ime obodo Anaọcha, ma bụrụkwa nke ndị mmadụnupụtàrà n’ìgwè wee sonye na ya.   A nọkwara na ya bụmmemme wee nye ọtụtụ ndị mmadụ ọgwụgwọ dịka ọrịa dị iche iche ha burù bịa siridị, nke gụnyere ọrịa ọbara mgbalielu, ụdị ịbà dị iche iche, anya mgbu, ahụ ọkụ,isi ọwụwa, na ọrịa ndị ọzọ.   N’okwu ya bànyerenke ahụ, onye hibere òtù ahụ, bụ Dọkịta Marcel Ofomata mere ka a mara na atụmatụahụ na ọgwụgwọ ahụ ọ na-achịkọba na mgbe na mgbe bụ ihe ọ na-emere onwe ya ijinyere ụmụ mmadụ aka kwalite ọnọdụ ahụ ike ha, ma bụrụkwa nke o nweghị ihe ọbụlajikọọrọ ya na ndọrọndọrọ ọchịchị.   Ọ kọwara na yamalitere ime nke ahụ kemgbe ahọ asatọ gara aga, ma kwukwa na e wezùga atụmatụahụike ahụ,

NDỊ otu a kpọrọ Anambra Demands Soludo (ADS) wụchara n’ụlọọrụAnambra Newspapers and Printing Corporation (ANPC), Awka, bụ ndị na-ebipụta akwụkwọakụkọ National Light, Ka Ọ Dị Taa na Sportslight Xtra na Tuzdee, wee kwupụtaebumnobi ha nke ha chọrọ ka a mata.   Isiokwu ha bụ na hana-agba mbọ ka Ọkammụta Charles Chukwuma Soludo bụ nwaafọ Anambra jibu ọkwa dịkaonyeisi (governor) ụlọọbaego ala anyị, Central Bank of Nigeria pụta maka ịchịsteeti Anambra, ka ọ bụrụ ya ga-anọchị anya Chief Willie Obiano.   Onye ndu otu ahụ bụJude Emecheta kwuru sị na ha bịara ka ANPC gbasaa ozi ha ka ọha nụrụ ya. Okwuru sị: “Anyị bịara ka anyị kpọkuo ndị Anambra ka ha họpụta ezigbo mmadụga-anọchi anya Obiano, n’agbanyeghị otu ndọrọndọrọ ọchịchị onye nọ. Obianoakpaala ike dị egwu na steeti Anambra, ya mere anyị na-achọ onye ọzọ ga-eme karịa.Soludo bụ odogwu. Onye ọbụla maara ike ọ kpara na ihe gbasara ụlọọbaego.”   Emecheta kọwara na ọbụ site na ntụziaka Soludo n’oge ọchịchị Olusegun Obasanjo ka e ji wee chekwaaak

 IGBO sị na ọ na-abụ akọwaruo, a maruo, maka na onye amaghị ọfọ na-akpọ ya mkpirisi osisi nkịtị.   Ka ọ dị taa, ọtụtụndị mmadụ na-agba ịta n’ihe banyere ilo ụwa, ọkachasị ndị ụka na ndịokpukperechi dị iche iche. Ọ bụ nke a mere o jiri dị mkpa ịkọwa, n’ebe o doroanya, ihe ilo ụwa pụtara, ọkachasị n’ala Igbo.   Ịlọ ụwa so n’otunkwenye dị iche iche ndị Igbo nwere, ma bụrụkwa nke ha jisị aka ike,n’agbanyeghị ihe dị iche iche ndị jekarịrị Poopu n’ụka na-akọ banyere ya maọbụetu ha si ahụta ya.   Dịka nkwenye ndịIgbo siri dị, ịlọ ụwa bụ mmadụ ịnwụ anwụ ma chighata/lọghachikwa azụ n’ụwa ọzọsite n’ọmụmụ. Onye ahụ nwere ike ma ya adịchazịla etu ọ dị n’ụwa mbụ ya, mana ana-enwerịrị ihe ịrịba ama ụfọdụ e ji ama na ọ bụ onye ahọ lọghachiri azụ. Ndịokenye anya ruru ala bụ ha na-achọpụtakarị onye lọrọ mmadụ ụwa maọbụ onye a lọrọụwa.   Mgbe ụfọdụ, ana-agakwa n’aka ndị na-agba áfá, wee mee ihe a na-akpọ ịgba áfá agụ, iji chọpụtaonye lọrọ onye ụwa. Mmadụ nwere ike ịlọ ụwa ka o mechara ntakịrị oge o jiri

ỤMỤIKOROBIA bụ ụmụnwoke na-etolite etolite. N’ala Igbo, ihee ji mara ha bụ ime ihe n’ike n’ike n’ihi na ọbara ha ka na-anụ ọkụ.   Ụmụikorobịa na-agbaegwu dị iche iche dịka, njima, etiliọgwụ, egwu ịgba, egwu mmọnwụ w.d.g.   Mgbe ọ bụla hana-agba egwu mmọnwụ, ha na-eji ya ada ego dị egwu.   Egwu ha na-ada ụdaike ike dịka ha na-eme ya n’ọkụ n’ọkụ. Ha na-agba egwu gazuo obodo dị icheiche.     

AKA ndị uweojii na steeti Anambra akpàrala di na nwunye makaizu ohi nwa mmadụ n’Obosi.   Di na nwunye ahụ, bụMaazị Ben na Oriakụ Elizabeth Nwobu bụ ndị a nwụchiri site n’aka ngalaba isi ụlọọrụndị uweojii dị n’Ogidi (n’okpuru ọchịchị ime obodo Idemile North), site na njikọakandị ọrụ nchekwa obodo Nkpor (dịkwa n’otu okpuru ọchịchị ahụ).   Dịka akụkọ siri kọọ,e jidere ha bụ di na nwunye ka ha kpọ nwa mmadụ (nwata nwoke gbara naanị ahọ abụọ),bụ onye ha kwuru sị na ọ bụ nwa ha mụrụ. Mana oge e mechazịrị nnyocha banyerenke ahụ, a chọpụtara n’ezie na nwata nwoke ahụ abụghị nwa ha n’afọ, kama, ọ bụnwa e zuru ezu.   N’okwu ọ gwara ndịnta akụkọ bànyere nke ahụ, onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ndị uweojii nasteeti Anambra, bụ Maazị Haruna Mohammed kọwara nke ahụ dịka ihe jọgburu onweya ma n’anya mmadụ ma n’anya Chukwu, bụ mmadụ ịka obi zuru nwa mmadụ ibe yatàrà ahụhụ mụọ.   Ọ gwara ọhaneze kaonye ọbụla hie asaa naabọ n’anya banyere etu o si elekọta ụmụ ya, n’ihi etu ụmụakasizị efù aghara ag

JI bụ otu nri ndị Igbo na-eri nke ọma. E nwere ụzọ dị icheiche e si esi ji.  A na-esi ji mmiri ọkụ,ji na agwa, ji na akwụkwọ nri, e jikwa mmanụ esuru ji.   N’izu a, anyị ga-esiji na akịdị. Akịdị dịkwa ka agwa mana ihe dị iche bụ na a na-esikọ akịdị na azụya.   Otu a ka e si akwadoakịdị tupu e sie ya: Ị gbajie akịdị, iwepụchaa ndị adịghị mma na ndị ọtị dị. Akịdịndị chara acha, ị gbawaa ya wepụta mkpụrụ ya, ị sacha ya nke ọma maka aja, ị wụnyeya na nyọ.   Ị bachaa ji, waa yakịrịkịrị, ị sachaa ya debe. I sinye mmiri, ọ gbọọ ị wụnye akịdị  kpuchie ya. I ga-esi ya ka o ghee nke ọma. Iwụnye ji n’ime akịdị ahụ, ji ghee, ị wụpụ ya na nyọ, i sinye mmanụ, ọ dị ọkụ ịwụnye yabasị, o ghee, ị wụnye ose, nnụ na ụkpaka kpagharịa ya nwa oge, wụnye jina akịdị ahụ ị gwọkọọ ha; ọ bụrụ oriri.

KA ọ gachaara mkpụrụ ụbọchị ole na ole onye ogbuo-ọwara ọsọjiri ụgbọala kụgbuo otu nwaanyị n’Ọnịtsha, ihe mberede okporo ụzọ ọzọ adapụtakwalama taa isi mmadụ abụọ na-eme njèm.   Onye jigodi ọkwa dịkaonye na-ahụ maka mmekọrịta oheneze na ụlọọrụ ‘Federal Road Safety Corps (FRSC)’n’ime steeti Anambra, bụ Maazị Kamal Musa mèrè ka ụwa mara nke a site n’ozi ọ kụpụụrụndị nta akụkọ na nsonso a bànyere ihe mberede ahụ.   Dịka o siri kọwaa,ihe mberede ahụ bụ nke dapụtara na mpaghara njikọ ụzọ Odumodo, nke okporo ụzọawara-awara ahụ siri Awka gaa Ọnịtsha, ma bụrụkwa nke mere oge otu ụgbọala bọọsụ‘Young Shall Grow’ (nwere akàrà AAA 863XJ) na ọgbaatumtum abụọ (nwere akàrà NSK808 QT na AA 863 XJ) kwòkọrọ isi ọnụ; ebelebe wee gbuo.   Ndị ọnọ mgbe o merekọwara na ọ bụ ịgba oke ọsọ kpatara ihe mberede okporo ụzọ ahụ. Ihe mberede ahụmetụtara mmadụ dị iri na atọ n’ọnụọgụgụ, nke gụnyere ụmụnwoke asatọ na ụmụnwaanyịise. Ụmụnwoke mmadụ abụọ nwụrụ anwụ ozigbo ahụ, ebe ụmụnwaanyị atọ nwetarannukwu ihe mmerụahụ

… Jidekwa nwaanyị chọrọ ire nwa ya IGBO sị na a na-etigbu, ọ na-arịsịta, ị mara na ọ gwụbeghịebe o si arịpụta.   Ka ọ dị taa, ndị ọrụnchekwa ‘Nigeria Security and Civil Defence Corps (NSCDC)’ ngalaba nke steetiCross Rivers anwụchiela mmadụ ise a na-enyo enyo na ha bụ ndị otu nzuzo na-eyindị mmadụ egwu na mpaghara ebe dị iche iche na steeti ahụ.   Ndị omekoome ahụ bụndị a kpụgharịrị ụbọchị Wenezdee n’isi obodo steeti ahụ bụ Calabar site n’akaonyeisi ụlọọrụ NSCDC na steeti ahụ bụ Maazị Danjuma Elisha, bụ onye mere kaamara na a nwụchiri n’okpuru ọchịchị Ogoja.   N’okwu ya oge ọna-akpụgharị ndị ahụ n’ihu ndị nta akụkọ, Maazị Elisha mere ka a mara na enwetara okpokoro isi mmadụ n’aka ndị ahụ, ma mekwa ka a mara na ha jidekwaraotu nwaanyị chọrọ ire nwa ya gbara naanị ahọ iteghete maka na onye amụma ya gwaraya na nwa ya ahụ bụ amosu.   Ọ kọwara na e jiderendị ahụ oge ndị ọrụ nchekwa nwetara ozi na ndị otu nzuzo dị iche iche na-apịrịaka ọkpọ n’otu ebe, nke mezịrị ha jiri jikere ozigbo wee gaa

… Dibiụlọ enwee isi mgbaka n’ihi ya NSỊ dị n’ihe oriri (food poison) egbuola mmadụ asaa si n’otuezinaụlọ n’Auki nke dị n’okpuru ọchịchị Bungudu na steeti Zamfara. N’ihi ya bụ ọdaachi,di ụmụnwaanyị ahụ (nna ezinaụlọ) enweela nsogbu isi mgbaka.   Otu onye nọ ka omere aha ya bụ Mohammed Musa gwara ndị ntaakụkọ na mmadụ asaa ahụ si otu ezinaụlọ,ndị gụnyere ụmụaka ise na ndị nwunye (house wives) abụọ nwụrụ ka ha richara nrie ji ọka wee see.   O kwuru na ya bụ ihemere n’abalị ka ha richara nri nke otu nwaanyị na ndị ahụ nwụrụ anwụ siri, nri ọka(tuwon masara); dịka ha richara nri ahụ ha bidoro nwebe nsogbu afọ. Mmadụ atọn’ime ha nwụrụ ozugbo, ebe e bugara mmadụ anọ ndị ọzọ n’ụlọọgwụ ọhaneze‘General Hospital’, Bungudu, ebe a nọrọ kwuo na ha anwụọla.   N’ụlọọgwụ BunguduGeneral Hospital ahụ, dọkịnta nọ ọrụ kwuru na ọ bụ nsị dị n’ihe oriri ha riri,gburu ha.   Ya mere, nwoke nwe ụlọ,onye ndị nwunye ya na ụmụ ya nwụrụ bụ Mallan Hassan Lawa onye anọghị n’ụlọ ogenwunye ya sichara nri, anwụghị n’ihi n

OKE ọñụ dara nnọọ n’obodo Nanka dị n’okpuru ọchịchị imeobodo Orumba North nke steeti Anambra, dịka ndị obodo ahụ merubèrè mmemme iriji ọhụrụ ha nke ahọ 2020. Ya bụ mmemme iri ji ọhụrụ  bụ nke weere ọnọdụ n’obi eze ọdịnala obodo ahụ,bụ Igwe Ogochukwu Ezeilo ma bụrụkwa nke ọtụtụ ụmụafọ obodo ahụ na ndị sitereebe dị iche iche sonyere na ya.   N’okwu ya oge ọna-awa ji kpọmkwem, Igwe Ezeilo kọwara iri ji ọhụrụ dịka otu n’ime mmemme pụrụiche e jiri mara ndị Igbo, n’ihi na  ọ bụghịnaanị na ọ bụ omenala kara aka ndị Igbo na-eme kwà ahọ ọbụla, kama na ọ bụkwaoge na mmemme e ji ekele Chineke maka ndụ, nchekwa na ngọzị, kpaa maka ọganihuobodo, kwanyere ji ùgwù dịka eze ihe a kọrọ n’ubì, ma gosipụta, kwalitekwa ịmamma nke ọnatarachi na omenala ndị Igbo.   Dịka ọ na-akọwa nanke ahụ bụ nke ugboro anọ ọ na-awa ji dịka eze ọdịnala obodo Nanka, o kelereChineke maka ezi ngọzị ya n’isi ụmụafọ obodo ahụ, ya na ọganihu na udo dịn’obodo ahụ ugbua.   Igwe Ezeilo gakwaran’ihu fọọ ekele n’ụkpa wee bunye aka na

… (maka Jacinta Oluoha ná nchèta ụbọchị ọmụmụ ya) POKOPOKO ka ị na-egbu Ma n’anya mmụọ ma n’anya mmadụ Mmịmị ọnụ ọcha Chaị, lekene nwaada na mma Jacinta Taa bụ ụbọchị ncheta ọmụmụ gị Elu na ala na-agba akaebe Maka ọrụ ọma gị na afọ ọma gị. Nne ị chara akwụ Agbara nwaanyị Naanị na ị na-emezị ihere nke ukwuu Mana o nweghị ihe nke ahụ bụ Maka na ọ bụ ihe nnekwu ọkụkọ nwere ka o ji emere okeọkpa ngàla. Mma gị adịghị n’ótú Ọnịtsha Maka na ihe dị ụtọ bu ihe dị ụkọ Ọ bụ ezie na e nwere adịgbòlója Mana ihe a gba n’aka E jighi ènyò ele ya Mma bụ ego Mma bụ àgwà E nwerekwara mma ihu Mma dịkwazị n’ụbụrụ Mana i nwegbàdoro ha niile. Odeakwụkwọ ibe m Ya gaziere gị Ị chara ihe ị ga-acha Mana ka m gbadozie ya ebe a Maka na ọ na-abụ e soro ụtọ abụba, e jee ohi nkịta E sorokwa ụtọ àkwá, e jee ohi ọkụkọ. Ọ na-abụkwa oke mmanwụ nọkarịa n’ọgbọ Ụmụọkpụ ekenye ya ụtụ Mana, ka o sila dị Nne, ka m kwụkwa ya ọzọ Nezie n’ezie Ị mara mma Onye ekweghị ekwetara m ya. Ọñụ na ncheta ụbọchị ọmụmụ gị, nwaanyị ọma.

OTU Christian Association of Nigeria (CAN) adọọla gọvanọsteeti Kaduna bụ Nasir El-Rufai aka na ntị ka ọ kwụsị ikwu okwu na-ebute iwegbasara nghafu ọbara nke a na-aghafu na mpaghara steeti ya bụ Southern Kaduna.   Ndị otu ahụkwuputara nke a oge ha gara njem na nke gọvanọ ahụ na Monde, dịka ozi nke sin’aka onyeisi CAN bụ Rev Samson Ayokule sị kọwa.  El-Rufai adịla na mbụkwuo na ụfọdụ ndị ndu na Southern Kaduna nọ n’isi mkpamkpa ahụ na-akpa nampaghara ahụ n’ihi na ha chọrọ ego, ‘brown envelopes’.   Narị kwuru narị mmadụatụfuola ndụ ha n’ebe ahụ, ebe a na-akọ ugbo tinyere ọtụtụ ihe e ji enyere ndụaka lara n’iyi n’ihi oke mwakpo ndị ọ lụọ ọ laa.   N’ozi ndị CAN nkeisiokwu ya bụ ogbugbu a na-egbu ndị mmadụ na steeti Kaduna na mkpa ọ dị ịkwụsịya, nke e nyere gọvanọ ahụ ma zigakwara ya ndị ntaakụkọ, ndị otu ụka ahụkwuputara njikere ha dị ka ha na gọọmenti steeti jikọọ aka ọnụ iji hụ na a kwụsịrịọnọdụ ọjọọ ahụ.   Ozi ahụ sị otu a dị:“Saa, oge ọbụla CAN steeti na nke ala anyị kwara akwa banyere

NDỊ otu Blọọkụ Rosịrị nke ụlọụka St Thomas Aqunias CatholicChurch, G.R.A, Awka, esorola ndị ụka Katọlik n’ụwa niile mee emume icheta mbugon’eluigwe nke Maria dị asọ,(feast of Assumption) na Satọdee ọnwa Ọgọstụ dịn’abalị iri na ise.   Ụkọchukwu ha(chaplain), Fada Blaise Ejike, onye kara ụka etiti ehihie kọwara na ụbọchị ahụbụ maka inye Chineke ekele ma sọpụrụ Maria dị asọ n’ọrụ ya na nzọpụta mmadụ.   O kwuru sị; “Nke anyere anyị olile anya na ndụ ụwa gachaa, anyị ga-abata n’otito nke eluigwe, ebenne anyị dị asọ nọ.”   Fada Ejike garan’ihu kwuo na ụka na-akụzi na nne dị asọ bụ nne nke Kristi ma rụtụ aka n’ekelenke Elizabeth, tinyere nke mmụọma Gabriel kelere ya n’akwụkwọ Luke isi nke mbụ;“Ekene Maria, I juputara na grasịa”.   Ọ kọwara na o nweghịnwaanyị ọ bụla nwetara ụdị ekele ahụ n’akwụkwọ nsọ niile, ma kwuo na ụka na-asọpụrụMaria dị asọ karịa ndị nsọ niile nke mere e ji akpọ ya Ezenwaanyị nke ndị nsọ.   Fada Ejike garan’ihu kwuwapụta uru rọsarị dị asọ bara ma kpọkuo ezinaụlọ ka ha jid

SITE na njikọaka ‘Oilserv Limited,’ òtù nnọrọonwe ‘Sir EmekaOkwuosa Foundation’ ekesàála ndị ụka akụrụngwa nchekwa ahụ dị iche iche mmadụ pụrụiji chekwaba onwe ya maka ibute maọbụ ikesà ọrịa nje korona, bụ nke a maara nabekee dịka ‘Personal Protective Equipments (PPEs)’.   Akụrụngwa nchekwaonwe ahụ bụ nke gburu ego karịrị narị nde naịra abụọ, ma bụrụkwa nke e kesààrà ụfọdụụlọụka na dayọsiisi dị iche iche dị na steeti Anambra, iji kwàdo ụlọụka na gọọmentin’agha ahụ a na-ebu megide mgbasa ọrịa korona.   Ihe dị iche iche ekesààrà ndị ahụ gụnyèrè uwe mkpuchi ihe, ihe mgbochi ihu, mmanụ nkwọchaaka bụsanịtaịza, uwe mgbochi aka, nchà mmiri, akụrụngwa tamọmịta, tinyere ọtụtụ ihendị ọzọ.   Oge a na-ekesà ihendị ahụ, onyeisi mgbàzi òtù nnọrọonwe ‘Sir Emeka Okwuosa Foundation’, bụ MaazịAzuka Okwuosa kọwara na ọ bụ n’ahọ 2011 ka e hibèrè òtù ahụ, site n’aka MaazịEmeka Okwuosa, nke ebumnobi ya bụ iji nyere ndị mmadụ na obodo aka ịbụ ndị kwụụrụonwe ha, ya na ịkwàlite ezi ọnọdụ ahụike, ọnọdụ agụmakwụ

ONYEISIOCHE otu jikọtara ndị dịbịaoyibo n’ala anyị ‘NigerianMedical Association (NMA)’ ngalaba Anambra bụ Dọkịnta Jide Onyekwelu ekwupụtala na otu ahụ atụfuola ndụ ndịotu ha dị mmadụ iri na anọ n’ala anyị Nigeria n’ihi ọrịa korona.   Dọkịnta Onyekwelukwuputara nke a n’emume nke e mere iji malite ọzụzụ nke a ga-enye dịbịaoyiboiri abụọ na ise n’ụzọ e si agbanarị ibute korona  na usoro e si egbochi ya, nke e mere na GoldenTulip Agulu Lake Hotel, na steeti Anambra.   Ọ kọwara na ndị dịbịaoyibo,tinyere ndị ọrụ ahụike ndị ọzọ na-ebute nje korona site n’aka ndị ha na-agwọ masi otu ahụ tụfuo ndụ ha.   Gbasara ihe ọmụmụ ahụ,o kwuru na ndị dịbịaoyibo ahụ dị iri abụọ na ise bụ na mpaghara ise e nwere nasteeti Anambra ka e siri họpụta ha; nke bụ, Onitsha, Awka, Nnewi, Aguata naIhiala. Ọ kọwara na a ga-akụziri ha ihe dịka ha ga-akụziri ndị ọzọ (trainers),na a ga-enwekwa ọgbakọ nkụzi ebe ndị dịbịaoyibo ndị ahụ ga-akụzikwara ndị ọzọ dịotu narị na iri abụọ na ise ihe ha mụtara.   Dọkịnta Onyekwelutoro

NDỊUWEOJII steeti Rivers anwụchịkọọla ma kpụgharịa otu nwokerere nwa ya nwoke ka ọ gachara awa olemole a mụrụ ya.   Nwoke ahụ aha ya bụIzuchukwu Okoye ka e kwuru na o rere nwa ọhụrụ ahụ puku narị naịra isii(N600,000) ma gwa ikwu na ibe ya na nwa ahụ nwụrụ ka a mụchara ya.   Onye okwupụta okwundị uweojii, Nnamdi Omoni gwara ndị ntaakụkọ na ya bụ ihe mere n’Igwuruta, nkedị n’okpuru ọchịchị Obio Akpor na steeti ahụ, ma kọwaa na ndị nọọsụ mụrụ nwa ahụn’ụlọ ebe a na-atụ mgbere ụmụaka (baby factory), tinyere ndị ọzọ a na-enyo enyonọzi n’aka ndị uweojii.   O kwuru sị; “Ndịuweojii wakporo ụlọ ebe a na-atụ mgbere ụmụaka nke dị n’Igwuruta,ebe ha nwetaranwa a mụrụ ọhụrụ (a day old), onye e rere awa olemole a mụrụ ya.”   Okoye (onye rere nwaya), kwuru na ya rere nwa ahụ iji wee kwụọ ụgwọ ụlọọgwụ nwunye ya, ma kọwaa na ọbaragbara nwunye ya nke ukwu ka ọ mụchara nwa.   Ka ọ dị ugbu a, ekunyela nwaanyị ahụ nwa ya.

N’ỊGAWANYE n’ ihu n’ọrụ ya ime ka ihu ọchị na-awa ụmụ mmadụ,nwunye aka na-achị steeti Anambra, bụ Oriakụ Eberechukwu Obianọ arụọrọla ụmụnwaanyịajadu abụọ ọzọ ọmarịcha ụlọ abụọ, ma gbapukwara ha mmiri.   Ọmarịcha ụlọ abụọ ahụa gbapere ụbọchị Wenezdee bụ nke a rụụrụ Oriakụ Victoria Udenka n’ime obodoAmaeze dị n’Agụleri, n’okpuru ọchịchị ime obodo ‘Anambra East’, nakwa OriakụEucharia Nwakibie, sitere ime obodo Isieke dị n’Ọzụbụlụ, n’okpuru ọchịchị imeobodo Ekwusigo nke steeti ahụ.   Oriakụ Udenka bụnwaanyị ajadụ mụrụ ụmụ isii, mana ọ bụ naanị otu nwa nwoke ka o nwere, ebe dịya nwụkwara ọtụtụ ahọ gara aga; ya onwe ya bụkwazị onye ọrịa jitùrù, nke na ọ bụzịn’oche a na-akwagharị akwagharị ka ọ nọ. Ọ bụkwa ụlọ ike gwụgoro ka ha bi naya, wee ruzie ugbua Oriakụ Obianọ gbataara ya ọsọ enyemaka.   N’akụkụ nke ya,Oriakụ Nwakibie bụ onye di ya nwụrụ n’ahọ 2012, e wee mee ka ọ lazie be nna yaga biri n’ihi nsogbu enweghị ebe obibi, ya na ụmụ ya asaa, nke mmadụ abụọ n’imeha nwụgoro n’ime oge ihe isi i

Ọ KPỌTỤRỤ akpọtụ n’ụlọọrụ Anambra Newspapers and PrintingCorporation (ANPC), bụ ndị na-ebipụta akwụkwọ akụkọ National Light, Ka Ọ Dị Taana Sportslight Xtra dịka onyeisi (Managing Director/Chief Executive Officer)Sir Chuka Nnabuife mere emume ọgbụgba afọ ya.   Emume ahụ kpọkọtara ọtụtụndị mmadụ sị n’ugwu na ndịda wee bịa soro ya ńụrịa n’ihi ngozi Chineke n’ebe ọnọ.   Sir Nnabuife, onyegbara afọ iri ise na abụọ (52) kelere Chineke maka ndụ na afọ ọma ya ma kpọkuondị mmadụ ka ha na-enye Chineke ekele oge niile.   O kwuru sị: “Ụfọdụ mmadụka anyị ike ma ha ahụghị ihu anyanwụ. Ọbịbịa m bịara ebe a bụ ngọzị, dịka mrugoro ọrụ na mpaghara South West ma rụkwaa ọrụ ntaakụkọ ọtụtụ afọ. Ọtụtụ ndịmmadụ kwuru na ebe a bụ ebe a gbahapụrụ agbahapụ ma kwuo ụdịrị okwu na-ajụ obioyi ma ana m eto Chineke taa maka ịnọnyere anyị.”   Odeakwụkwọ otu ndịntaakụkọ (NUJ) ngalaba steeti Anambra bụ Emma Udeagha toro Nnabuife maka mbọ yama rịọ Chineke ka o nyewanye ya amamihe iji na-aga n’ihu.   Onye enyemaka pụrụich

WORLD Health Organisation (WHO) adọọla mba Africa aka na ntibanyere ileghara ntụziaka e nyere banyere ọrịa korona anya dịka ọnụọgụ ndị bunje korona na-ala elu n’ike n’ike na mba ahụ. Onyeisi (WHO Regional Director) n’Africa bụ Matshidiso Moetikwuru sị na ọ na-emetụta ha na ọrịa korona ga-arị elu n’Africa dịka ha hụrụ nampaghara ndị ọzọ dị iche iche ebe e leghaara ntụziaka ndị ahụ anya n’egbughịoge.   Ọ kọwara na ihe karịrịmba iri abụọ enweela ọtụtụ ọnọdụ ọhụrụ (new cases) karịa ka ọ dị na mbụ; ebeSouth Africa kacha nweta tinyeziere mba ndị ọzọ dịka Kenya, Madagascar,Nigeria, Zambia na Zimbabwe.   Moeti kwuru naUganda, Seychelles na Mauritus na-anwa oke ha n’igbochi nje ahụ.   WHO kwuru na enweela mmadụ chọrọ iru puku narị naịra asatọ na puku iri iteghete (890,000)n’ihe banyere korona na mba Africa ebe mmadụ puku iri na asatọ (18,000) nwụrụanwụ.

OTU United Nations International  Children Emergency Fund (UNICEF) akpokuola ndịnne ka ha jiri sọọsọ mmiri ara na-azụ ụmụaka a mụrụ ọhụrụ ọbụladị ka a nọ naihe iche aka mgba korona.   UNICEF kọwara nammiri ara na-azọpụta ndụ ụmụaka n’ihi na ọ na-enye ha ihe niile ga-enyere haaka (antibodies) iji kwalite ihe ha ji dị ndụ (immunity) ma chekwaba ha n’ajọ ọrịadị iche iche. Ọ gwakwara ndị nne na-eche nwa ara ka ha gbasoro adịmọcha nanchekwa niile ka ha wee hapụ ibute korona.   Ha kwuputara nke ahụdịka UNICEF na World Health Organisation (WHO) jikọtara ọnụ wee kpọkuo gọọmentimaka ichekwa na ịkwalite ịgbaziri ụmụnwaanyị banyere iji mmiri ara azụ nwa.   Dịka ndị nchọcha(researchers) na-aga n’ihu n’inyocha mmiri ara nke ndị nne na-arịa ọrịa korona,ihe ndị e nwetarala na-egosi na e nwere ike a gaghị esi na mmiri ara ekesa njekorona.   Onye nnochi anyaUNICEF na Nigeria bụ Peter Hawkins kwuru na korona na ihe ndapụta ndị ọzọna-edobe ezinaụlọ nwere ụmụaka n’ọnọdụ ọjọọ. Dịka a chọpụtachabeghị ma a g

N’ALA Igbo, ụmụnwaanyị na-agba egwu dị iche iche. Ha na-agbaegwu site n’otu dịka ụmụada, nlụdi/inyom ọna, otu ọgbọ, ụmụnna, ogbe w.d.g.   Ha na-amụ egwu siten’ịkpọ ndị o doro anya ka ha bịa kụziere ha. Ha na-amụ egwu ọtụtụ oge ganye naha amụtachaa ya.   Mgbe ha mụtachara,ha na-ebuputa ya n’ọha obodo ka ndị mmadụ hụrụ. Ha na-ebuputakarị egwu n’oge enwere nnukwu emume dịka iri ji ọhụrụ. Ndị mmadụ na-agbakọba ọnụ lelee ma kwadoha.   Egwu na-enweta ezimmekọrịta n’etiti ogbe na ogbe, obodo na obodo w.d.g.   Ụmụnwaanyị na-achọonwe ha mma, site n’ide uri na iji ejiji dị iche iche. Egwu ụmụnwaanyị na-adịegwu ma na-akwalite ọdịnala Igbo.

O RURU otu oge, oke ụnwụ/ụganị (famine) dara n’ala ndị mmadụ,onweghịkwa onye hụrụ tụtụrụ rachaa n’ihi na ihe oriri kọrọ ụkọ kpamkpam.   Ka nke ahụ na-agan’ihu, ike gwụrụ mmadụ niile nke mere ka ha dupu ndị okenye ka ha gakwuru chiokike jụọ ya ihe ha ga-eme banyere ọnọdụ ọjọọ ahụ.   Mgbe ndị ahụ ruru nabe chi okike, ọ nabatara mkpesa ha ma zie ha ihe ha ga-eme ka agụụ laa. Ọ gwaraha sị, ka onye ọbụla gbuo dịọkpara ya na ada ya, ma likwaa ha.   Mmadụ niile mere ihea gwara ha ma gbuo dịọkpara na ada ha, ma likwaa ha dịka e si eli ozu.   Mgbe nke ahụgachara, ome mechara si n’ili niile ahụ na-epupụta. Ome ji puru n’ili dịọkparaebe ome ede puru n’ili ada.   Ka o ruru n’ọnwa nkeasatọ, chi okike gwara ha ka ha gwuo ili ndị ahụ ka ha were ihe oriri dị n’ime ha.Ha gwuru ili wee hụ jị n’ili dịokpara ma hụ ede n’ili ada. Ọ bụ otu a ka ji naede si bata n’ala ndị mmadụ wee bụrụ ihe oriri ruo taa.   Ndị Igbo na-enye jinsọpụrụ dịka isi ihe a kọrọ n’ubi n’ihi na ji bụ dịọkpara. Ede bụ ada (nwaanyị).N’i

N’IJI tụnye ụtụ nke ha n’ịkatọ na ibu agha megide arụrụalaahụ na-achọzị ịghọ omenala, òtù a maara dịka ‘Okpotokpo Adaigbo’ nọrọ nanso-nso a wee mee ngagharị iwe n’ụzọ udo megide nkwasò iko n’ike, bụ nkena-ewùzị na mpaghara ebe dị iche iche n’ala Nigeria ugbu a.   Ya bụ ngagharị iwe bụnke weere ọnọdụ na steeti Anambra, ma bụrụkwa nke ha mèèrè gaa n’ụfọdụ isi ụlọọrụdị iche iche dị n’Awka bụ isi obodo steeti ahụ, nke gụnyere ogige isi ụlọọrụ ndịuweojii steeti Anambra, bụ ebe ha nọrọ wee kpọtụrụ onyeisi uweojii steeti ahụ.   N’okwu ya banyerenke ahụ, onye duru ndị ahụ wee bịa ya bụ ijè, ma bụrụkwa onyeisi òtù OkpotokpoAdaigbo n’ụwa gbaa gburugburu, bụ Oriakụ Ogochukwu Okparasili kọwàra na òtù ahụbụ òtù nnọrọonwe jikọtara ụmụnwaanyị n’ala Igbo.   Ọ kwuru na ihe mereha jiri bàgide na ngagharị iwe ahụ bụ iji gosipụta obi mwute ha bànyere etu akụkọndakpò na ịkwaso iko n’ike sizị arị ibe ya elu ugbu a ma bụrụkwazie nke a na-anụzịkwà ụbọchị na mpaghara ebe dị iche iche n’ala Nigeria.   O kọwara

… Ọtụtụ merụkwara ahụ n’ihe mberede okporo ụzọ mere n’Ihiala Ọ BỤ nnọọ ihe ịgba anyammiri n’ụtụtụ ụbọchị Wenezdee, dịka dịkaotu onye ogbuo ọwara ọsọ jiri ụgbọala kọtuo otu nwaanyị na-agara onwe ya n’Ọnịtsha.   Dịka ozi e wepụtarasite n’aka onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ụlọọrụ ‘Federal Road SafetyCorps, FRSC’ (ngalaba steeti Anambra) bụ Maazị Paschal Anigbo siri kọwaa, ya bụihe mberede okporo ụzọ bụ nke mere n’isi njikọ ụzọ Okpoko dị n’Ọnịtsha, nampaghara ụzọ awara-awara ahụ siri Enugu gaa Ọnịtsha.   O mere ka a mara naya bụ ajọ ihe mberede dapụtara n’ihi ịgba oke ọsọ, ma bụrụkwa nke meren’elekere asatọ nke ụtụtụ oge otu onye na-anya ụgbọala jiri oke ọsọ wee kụtuootu nwaanyị n’agara onwe ya n’ụzọ, ma jirikwa oke ọsọ fee ka nnụnụ, larie, nkena o nweghịzịkwa onye hụrụ ya anya ọzọ ma ya fọdụzie ịma ihe ọbụla banyere yamaọbụ ụgbọala ya.   Akụkọ kọrọ na ndị nọnso oge ya bụ ihe mere gbagara ebe ahụ ozigbo ma buru nwaanyị ahụ buga ya ụlọọgwụToronto dị n’Ọnịtsha ahụ, bụ ebe dọkịta nọrọ