Ka Ọ Dị Taa

DỊKA a sị na ọ na-adị mma a kpụọ Diji, a kpụnye ya óké ji n’aka, aka na achị steeti Anambra bụ Gọvanọ Willie Obianọ enyela Igwe Ihiala, Igwe Thomas Obidiegwu, Oluoha nke asatọ  n’Ihiala  na  Igwe Raphael Chukwurah nke  Ụmụdiọka dị n’okpuru ọchịchị Dunukọfịa na steeti ahụ asambodo dịka eze ọdịnala obodo ha. Mmemme inye asambodo ahụ bụ nke weere ọnọdụ n’ebe obibi gọvanọ dị n’Amawbịa, ma bụrụkwa nke dọtara imirikiti ndị eze ọdịnala na ndị e ji okwu ha agba ìzù n’ihe gbasaara ọchịchị na echichi ọdịnala. Dịka ọ na-enye ha àsàmbodo ahụ, Gọvanọ Obianọ chetaara ndi eze ọdịnala ahụ na ọchịchị bụ maka nchịkwa obodo na mmadụ, dịka o siri bụrụ mmasị Chineke, ma kpọkùzie ha ka h wère òhèrè ọchịchị ahụ wee hazie ma chịkwaa  obodo na ndị bi n’ime ya n’ụzọ ọma dịka a tụrụ anya. Ọ dụrụ ha ọdụ ka ha ghara ịbụ eze na-agbakụta ndị ha na-achị azụ, ma gbakwa mbọ hụ na ha tinyèrè úchú n’ebe ndị ntorobịa obodo ha nọ, iji mee ka ha bụrụ ndị bara úrù, ma sikwazie n’ụzọ dị otu ahụ wee kwàlite udo na ọnọdụ mmepe

OKE ọñụ dara nnọọ na steeti Anambra nso-nso a, dịka gọọmenti ya bụ steeti kụziiri ụmụnwaanyị di ha nwụrụ anwụ ọrụ aka dị iche iche, ma nyekwa ha nkwàdo zuru òkè iji wee màlite ihe ha mụtara. Ya bụ ọzụzụ, nke ụmụnwaanyị dị iri iteghete enweghị ka ọ hà há sònyèrè na ya bụ nke a haziri site n’aka ụlọ ọrụ steeti ahụ na-ahụ maka ọdịmma na ihe metụtara ụmụntakịrị na ndị nne, ma bụrụkwa nke weere ọnọdụ n’ogige ọkammụta “Dora Akunyili Women Development Centre”, dị n’Awka, bụ isi obodo steeti ahụ. N’okwu mmalite ya n’ịgbape ya bụ atụmatụ, nwunye aka na-achị steeti ahụ, bụ Oriakụ Ebelechukwu Obiano, nke onye nọchitere anya ya bụ kọmishọna na-ahụ maka ọdịmma na ihe metụtara ụmụntakịrị na ndị nne, bụ Oriakụ Ndidi Mezue mere ka a mara njikere nke ọchịchị nọ ugbua na steeti ahụ dị n’ịga n’ihu ịkwadò ụmụnwaanyị na ime ka ha na-esonyesi ike n’ihe dị iche iche a na-eme. O tòrò ha maka ọnụnụ ọkụ n’obi ha nwèrè isonye na ya bụ atụmatụ, dụọ ha ka ha ghara ikwe ka ọnọdụ ha na-ahụta onwe ha na ya ugbua dubà

ỌDỊ otu mgbe, e nwere nnukwu mmemme nke jikọtara ọtụtụ mmadụ gụnyere ndị ọgọ ha n’otu obodo. N’ụbọchị ahụ, ndị mmadụ dị iche iche si n’ebe dị iche iche wuchie n’obodo ahụ maka ya bụ nnukwu mmemme. O nwere otu ndị obodo ahụ si akwadoro ndị ọbịa nri. Ana-etinye nri nke na ịhụ nri, ị gaghị ama na ọ bụ nri ka ị hụrụ. Mgbe e mechara mmemme wee rue mgbe aga akụ ngaji n’eze, a kwadoro ndị ọbụla nri otu e siri zie ha ịbịa ya bụ mmemme. Mgbe akpọrọ ndị ọgọ n’ebe ha ga-anọ rie nr,i ha ahụghị onwe ha anya n’ihi otu esi kwado nri ahụ. Atụgidere akpụ asụrụ asụ, ọlịa elu nke na ị gaghị ahụnwu onye nọ gi n’iru. Mgbe ha bidoro ribe nri ahụ, ọ dị egwu, ha na-eri nri ahụ, ọ na-agbada. Ha rikatara nri ahụ, ọ gbadaa nke na ha nwere ike ịhụ onwe ha anya. Mgbe ha hụrụ onwe ha anya, ha ñụrịa ma chịa ọchị, wepụta aka kwe onwe ha n’aka sị “ọgọ m ị nọ ngaa?”   Chakpii!

N’EZIOKWU ọ na abụ ihe mwute mgbe nwaanyị lụrụ di, ọ dịka aga-asi na-atufuru ya atufu ma ọ bụ ree ye ere. Na mpaghara ala Igbo, o nwere otu esi emeso ụmụnwaanyị lụrụ di nke imirikiti ụmụnwaanyị ugbua na-enwezi nkolopu obi na-alum di n’ihi ọnọdụ nwaanyị n’ezinaụlọ ebe ọ lụrụ di. Ọ na-abụ nwaanyị lụọ di, anapụ ya ikike nile o nwere n’ụwa na be nna ya, na-amaghị na ọ bụghị alum di nile na-eguzo. Ụmụnwaanyị siri ike ime mụọ na ike anụ ahụ site na ịkara obi hapụ nne, nna, ụmụnne, ezinaụlọ na obodo ha gaa biri be nwoke; hapụ aha nna ya zaba aha nke nwoke; baa n’ezinaụlọ o nweghị onye ọ ma ga biri, mujuoro ha ụmụ ụlọ. Hee! ụmụnwaanyị siri ike! Añụrị na-adị n’ezinaụlọ ọ batara ma mwute na-adị n’ezinaụlọ o si wee pụ. Ọtụtụ na-ebe akwa ma o nweghị ihe a ga-eme ya n’ihi na ọ bụ ka Chi siri debe ya. Ọtụtụ uru dị iche iche dị na-alum di na nwunye ma otu omenala Igbo siri debe ọnọdụ nwaanyị mere ka ọtụtụ ụmụnwaanyị na-agba ọsọ ma ọ bụ na-eme ka ha ghara inwe mmasi ịlụ di n’ihi agwa a na-akpaso ha ma

ALỤMDI na nwunye so n’otu omenala e nwere n’ala Igbo. Ọ bụ ụzọ Chineke wepụtara ka ụwa si na ya wee na-amụba. Alụmdi na nwunye zuru ụwa niile ọnụ n’ihi na onweghị agbụrụ anaghị eme ya. Okpukperechi dị iche iche kwadokwara ya nke mere na ọ bụghị ihe ọhụrụ ma ọ bụ ihe a na-enyo enyo. Ọ bụ eziokwu na ịlụ di na nwunye zuru ụwa niile ọnụ ma usoro e si alụ ya dị iche iche. N’ala Igbo n’oge gboo, nwoke na-alụ nwaanyị mgbe o tozuru oke wee ruo ihe e ji nwoke eme. Ihe na-egosipụta nke a bụ na ọ ga-ebido na-akpata ihe ọ na-eri site n’ịkọ ugbo, ọlụ aka na ọtụtụ ụzọ ndị ọzọ e si akpata ego na akụ na ụba. Mgbe oge ruru, ọ bụ nwoke na ndị ezinaụlọ ya na-aga gwa ezinaụlọ nwata nwaagbọghọ ha chọrọ ịlụ na ha chọrọ ka ha na ha gọọ ọgọ. Nke a pụtara na ọ bụ nwoke na-ebu ụzọ na njem di na nwunye. N’ụwa taa, nwoke na-agwa nwaanyị na ya chọrọ ịlụ ya, ha kpachaa, nwaanyị agwa nne na nna ya na o nwere nwoke na-ekwe ya ọnụ. Mana ka ihe siri gbata kwụrụzie, ọ dịzị ka orimiri ọ na-eruchigha azụ n’ihi na ọtụtụ ụm

ỌTỤTỤ ụka dị iche iche juputara n’elu ụwa taa. Onye ọbụla chọrọ ibido ụlọụka nke ya. Ịbata n’otu obere obodo, ụlọụka adị iri n’ọnụọgụ, okporoụzọ obodo atụrụ (township) niile ụlọụka aka nri, aka ekpe. N’ihi gịnị? Onye ọbụla chọrọ inwe ụlọụka nke ya. Ị jụọ ya, ọ si na ya nwere ọkpụkpọ oku site n’aka Chineke. Ihe ndị a nile bụ oke ọchịchọ n’ihi na ọbụghị iwu na onye ọbụla nwere ọkpụkpọ oku ga-emeghe ụlọụka nke ya makana ọ bụ otu akwụkwọnsọ ka e nwere, ọdịghị abụọ. Otu Chukwu dị nke kere mmadụ niile. Kemgbe ụka ọgbara ọhụrụ batara ka ihe ọjọọ ji malite mụbawa karịa ka ọ dị na mbụ. Okwu asị, wayo, ntọrị, akwamiko, igbu ọchụ, w.d.g bụzị ụkwa a chị n’aka. Ọtụtụ ndị isi ụka sị na Chineke kpọrọ ha oku bụ ekwensu kpọrọ ha oku ahụ, ha jirizie Chineke na-etigharị ndị mmadụ anya. Ọ bụ eziokwu na ihe ọjọọ dị kemgbe e kere ụwa mana ọtụtụ ụka ọgbara ọhụrụ na-ewepụtazi atụmatụ abụghị ntọala ndị otu Kristi. Ha na-eji ihe doro ewu na ọkụkọ anya na ọ bụ ihe ọjọọ wee na-alụ ọlụ. Otu onyeisiụka kwuru na ya

IGBO kwuru sị na a naghị aka àkà eje nka agwọ, kama na ọ bụ agwọ pụta, a chụba. O wee bụrụ otu ahụ ka ndị uwe ojii na steeti Anambra (n’okpuru atụmatụ Puff Adder) siri wee nwụchikọọ ụfọdụ ndị ọzọ a na-enyo enyò na ha bụ ndị oji ụgbọala ezu ohi (a maara dịka ‘one chance’) na ndị na-apụnara mmadụ ihe n’ike na mpaghara Upper Iweka dị n’Ọnịtsha na steeti ahụ. Nke a bụ nke a gbaara ụwa n’anwụ site n’ozi a kụpụrụ nso-nso a n’aha onyeisi ndị uwe ojii na steeti ahụ, bụ Maazị Mustapha Dandaura, ma bụrụkwa nke onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ndị uwe ojii na ya bụ steeti, bụ Maazị Harụna Mọhammed bìnyere aka na ya. Dịka ya bụ ozi siri kọọ, ndị ahụ e jidere so na ndị na-eyí ụmụ mmadụ égwù na mpaghara ebe dị iche iche n’Ọnịtsha, ọ kachasị na mpaghara Upper Iweka na mpaghara ụzọ awara awara ahụ siri Ọnịtsha gaa Asaba; ma bụrụkwa ndị a chọpụtara, site na nnyòcha mmalite e mèrè, na o teelarị ha jiri wèrè ụgbọala (e ji ebu ndị njèm) akara ya bụ XD 364 AGL, bụ nke na-acha ọcha ma na-achakwa edo èd

DỊKA a sị na ọ na-adị aka mma ịmara mmadụ ọkwà mmiri tupu òzùzò ya, a kpọkuola ma dụọ ndị bi n’Awka bụ isi obodo steeti Anambra ka ha kpachara anya ma hiekwa asaa n’anya bànyere otu ha sì ejikwa na otu ha si ekpofu àtịtị, bụ ahịhịa na únyí n’ebe na n’ụzọ ekwesighị ekwesi. Ya bụ ọkwà na ịdọ aka na ntị dị oke mkpà bụ nke e mere ka ụwà mara site n’ọnụ onyeisi ụlọ ọrụ na-ahụ maka imepe na ime ya bụ Awka bụ isi òbòdò ka ọ bụrụ eji ama àtụ, bụ ụlọ ọrụ “Awka Capital Territory Development Authority”, Maazị Emeka Okwuosa, site n’ozi ọ kụpụrụ nso-nso n’Awka. Ọ katọrọ kpamkpam ma gbarụọ ihu bànyere otu ụfọdụ mmadụ siri bụrụ ndị ọma ụma ada iwu, site n’ileghàrà anya n’ebe dị iche iche gọọmenti wepùtara maka ikpofù ahịhịa, ma na-ekposazị ya n’ebe na-ekwesighị ekwesi ma ọ bụ wèré ya na-asụchisi ọwà mmiri. O chetaara ndị ahụ ezi njikere ọchịchị Gọvanọ Willie Obianọ dị iwulite ịma mma nke steeti ahụ na gbùrùgbúrù ya, bụ nke dịkwa n’aka ụlọ ọrụ ahụ ime ka ọ pụta ìhè, ma kwukwazie na ya bụ ụlọ ọrụ agagh

OTU jikọtara ndị nne na nna na ndị nkụzi n’ala anyị ‘National Parents, Teachers Association of Nigeria (NAPTAN) akwaala arịrị maka ogbugbu nke ụmụaka na-eto eto na-egbu onwe ha n’ike n’ike n’ala anyị. Ha dọrọ ndị nne na nna na ndị na-azụ ụmụaka (guardians) aka na ntị ka ha kee nkwụcha ma leruo anya n’ihe ụmụ ha na-eme. Ozi si n’aka ‘News Agency of Nigeria’ (NAN) kwuru na otu nwata akwụkwọ kwụrụ ụdọ n’ihi na o meghị nkeọma n’ule nke ọ ga-eji banye ụlọakwụkwọ dị elu. N’ihi ọnọdụ a, Adeolu Ogbunbanjo bụ osote onye na-esote onyeisioche otu NAPTAN kwuru ka nne na nna tinyekwuo uchu n’ileru ụmụ ha anya iji gbochie ajọ ihe bụ ikwụ ụdọ. O kwuru na ọ bụ ihe jọgburu onwe ya ma bụrụ nke nne na nna ga-ebuso agha. Ọ wutere ya na ọtụtụ nne na nna enweghịzị ohere maka ụmụ ha. Gbasara nwata akwụkwọ nọ na mahadum gburu onwe ya. Ogbunbanjo rụtụrụ aka na ọ ghaghị ịbụ ihe gbasara ihe isi ike nke dị n’ala anyị. O kwuru sị na ihe isi ike nwere ike ime ka mmadụ gbuo onwe ya, ma kwukwaa na ọ dịghị mma mmadụ i

IGBO kwùrù sị na ọ na-abụ a gbaghị ụzọ owerì mgba, ọ naghị echi, ma sịkwazie na onye a na-agwọ ibì ọ na-eto afọ, ị mara na o nwere ihe ọ tọgbọrọ n’ajọ ọfịa. Ọ bụ n’ịgbasò nke a, ka gọọmenti steeti Anambra siri nwụchikọọ otu onye ọzọ iwu akwadòghị na-anakọkwa ụtụ n’ụzọ iwu akwadoghị na steeti ahụ. Nwa amadi oji ọkpa elì ozu ahụ ka a nwụchikọrọ na mpaghara Oye Agụ dị  n’Abagana, n’okpuru ọchịchị Njikọka, site n’aka ndị òtù na-etinye amụma iwu bànyere ụtụ n’ọrụ na steeti ahụ, ma bụrụkwa onye e kwùrù na o ji usòrò ire akwụkwọ ikike wee na-anapụsị ụmụ mmadụ ego ha tara ahụhụ wee kpata. Dịka ọ na-akpụgharị ya bụ nwaokorobịa n’isi ụlọ ọrụ oyibo steeti ahụ dị n’ogìgè Jerome Udọrjị n’Awka, kọmishọna steeti ahụ na-ahụ maka azụmahịa, ịtụ mgbere ahịa na nkewàpụta akụnụba, bụ Maazị Christian Madụbuko gbarụrụ ihu bànyere ya bụ ihe jọgburu onwe ya, bụ nke ọ sị na ndị mmadụ kachiri ntị gaa n’ihu na-eme ya, na-agbanyeghị ọkwa niile gọọmenti mara n’ebe dị iche iche na aka a dọrọ ha na ntị. O kwuru na ha

 IGBO kwùrù sị na ọ na-abụ a gbaghị ụzọ owerì mgba, ọ naghị echi, ma sịkwazie na onye a na-agwọ ibì ọ na-eto afọ, ị mara na o nwere ihe ọ tọgbọrọ n’ajọ ọfịa. Ọ bụ n’ịgbasò nke a, ka gọọmenti steeti Anambra siri nwụchikọọ otu onye ọzọ iwu akwadòghị na-anakọkwa ụtụ n’ụzọ iwu akwadoghị na steeti ahụ. Nwa amadi oji ọkpa elì ozu ahụ ka a nwụchikọrọ na mpaghara Oye Agụ dị  n’Abagana, n’okpuru ọchịchị Njikọka, site n’aka ndị òtù na-etinye amụma iwu bànyere ụtụ n’ọrụ na steeti ahụ, ma bụrụkwa onye e kwùrù na o ji usòrò ire akwụkwọ ikike wee na-anapụsị ụmụ mmadụ ego ha tara ahụhụ wee kpata. Dịka ọ na-akpụgharị ya bụ nwaokorobịa n’isi ụlọ ọrụ oyibo steeti ahụ dị n’ogìgè Jerome Udọrjị n’Awka, kọmishọna steeti ahụ na-ahụ maka azụmahịa, ịtụ mgbere ahịa na nkewàpụta akụnụba, bụ Maazị Christian Madụbuko gbarụrụ ihu bànyere ya bụ ihe jọgburu onwe ya, bụ nke ọ sị na ndị mmadụ kachiri ntị gaa n’ihu na-eme ya, na-agbanyeghị ọkwa niile gọọmenti mara n’ebe dị iche iche na aka a dọrọ ha na ntị. O kwuru na h

ỤKA Anglikan dayọsis Isiala Ngwa nke dị na steeti Abia achụọla ndị ụkọchukwu mmadụ anọ maka inwe mmekọ nwoke na nwoke. E gosipụtara nke a site n’akwụkwọ ikike ụgbọ nwa mkpi nke ọ bụ bishọpụ nke dayọsis ahụ bụ Rt. Rev Temple Nwaogu tinyere aka na ya ma bụrụkwa nke e kesara na ngalaba ụka niile dị na dayọsis ahụ. Ụkọchukwu ndị ahụ a chụrụ achụ bụ Rev. Canon Emmanuel Nwankwo, Rev. Kelechi Nwachukwu, Rev. Sunday Azubuike na Rev. Chris Achonye. Ka a chụrụ ha ka a napụkwara ha ikeke ha (licences). Ozi ahụ kwuru na a chụrụ ndị ụkọchukwu ahụ ka e mechara nnyocha site n’aka ndị ọ dị n’aka ma chọpụta na ha na ụmụ nwoke ibe ha na-enwe mmekọ. Ozi ahụ dọkwara ọha na eze aka na ntị gbasara ndị ụkọchukwu ahụ. Bishọpụ Nwogu, onye nke kwetere na a chụrụ ndị ụkọchukwu ahụ n’eziokwu site n’okwu ọ gwara ndị nta akụkọ n’ekwentị kwuru na ụka mere ihe o kwesịrị ime maka ichekwa ahụ Kraist. O kwuru sị: “ọ bụ eziokwu. Mana anyị emeela ihe anyị kwesịrị ime dịka ụka. Anyị ezighị ozi ahụ maka mmadụ ọbụla, anya zi

ỤLỌIKPE ‘Idi-Ogungun Customary Court, Agodi’ nke dị n’Ibadan ekewaala alumdi dị n’etiti otu onyeisi ụka na nwunye ya n’ihi mkpesa nke onyeisi ụka ahụ nyere banyere otu nwunye ya esighị ekwezi ka ha nwee mmekọ dịka di na nwunye n’ihi na amụ ya pere mpe. Onyeisi ụka ahụ bụ Pastọ Samson Farounbi, rịọrọ ụlọikpe ahụ ka ha kewaa ha ma mechie alumdi afọ iri na iteghete nke ya na nwunye ya bụ Tope Farounbi n’ihi enweghị ezumike mkpuruobi, imaaka (threat) na ndụ ya, tinyere enweghị nsọpụrụ n’ebe ezinaụlọ ya nọ. Farounbi kọwara na nwunye ya bụ onye na-azụ ahịa mkpụrụ osisi anaghị alọta ahịa n’oge ụbọchị ọbụla ma jụ na ha agaghị na-enwezi mmekọ dịka di na nwunye. O kwuru sị: “oge m jụrụ ya ihe mere ojighị alọta n’oge ma jụkwa ka anyị na-enwe mmekọ, ọ zara m sị na ọ bụ n’ihi na amụ m pere mpe ka ya ji eme otu ahụ.” Ọ gara n’ihu kwuo na nwunye ya kwuru ka ya ñụọ ọgwụ mgborogwụ iji wee mee ka ya bụ ihe o ji bụrụ nwoke bulite ibu. N’ikpeazụ, na ya ñụrụ ọgwụ ‘Agbo’ mana nke ahụ emeghị ka nwunye ya che

NDỊ oji egbe wabatara n’ụlọụka Katọlik nke dị na Dablo ‘Northern’ Bokina Faso ka a na-aka ụka wee gbuo fada na ndị ụka mmadụ ise ụbọchị ụka gara aga. Aha fada ahụ bụ Rev Fr Simeon Yampa. Ndị omekome ahụ ka e kwuru na ha ruru ọnụọgụ dị n’agbata iri abụọ wee ruo iri atọ. Ha gbochibidoro ụfọdụ ndị mmadụ ka ha ghara ipụta n’ụlọụka ahụ ma sunye ya ọkụ. Meyọ nke Dablo aha ya bụ Ousmane Zongo kwuru sị: “N’ebe elekere iteghete nke ụtụtụ ka a na-aka maasị, ndị oji egbe wabatara n’ụlọụka. Ha bidoro gbaba egbe ka ndị mmadụ chọrọ ịgbapụ. Ha gburu mmadụ ise n’ime, tinyekwara fada na-achụ aja maasị ahụ, nke mere ka ọnụọgụ ndị nwụrụ anwụ dị isii.” Zango gara n’ihu kwuo na ya bụ ọdachị butere oke egwu n’obodo ahụ nke mere ka ebe niile daa jụụ. Ndị mmadụ lakpusịrị n’ime ụlọ ha, ebe ọdụ ahịa niile kpọchisirị akpọchị.

DỊKA a sị na ọ na-abụ onye sọnyụọ ọkụ ya, ọ nọrọ n’ìsì, a kọwaala mkpà ọ dị ma kpọọ òkù ka a kwalite ọnatarachi, njirimara na omenala ndị Igbo iji hụ na ọ nwụnyụghị anya. Onye ji ọkwa dịka onyeisi ọba akwụkwọ steeti Anambra, bụ nke a maara dịka ọba akwụkwọ Ọkammụta Kenneth Dike dị n’Awka, bụ Dọkịta Nkechi Udeze kpọrọ òkù a dịka ha merùbèrè mmemme ncheta ụbọchị ọnatarachi Afrịka na mba ụwa, nke afọ 2019. Dịka o siri kwuo, o kwesiri ịbụ mmasị na ọlụ dịịrị onye ọbụla ichekwaba na ịkwàlìtè njirimara, ọnatarachi na omenala agbụrụ ya, n’ihi otu ụfọdụ omenala na ọnatarachi ndị obodo dị iche iche si anwụsịzị ugbua bụ nke na-agụ ákwá ma na-agbakwa anyammiri. Dịka ọ na-akọwa na ọ bụ òtù ‘United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization’ (UNESCO) hibèrè oke ụbọchị ahụ ka ọ ná-adị n’abalị ise nke ọnwa ise n’afọ ọbụla; ọ gara n’ihu kpọkuo ndị nne na nna, ndị nkụzi, na ndị Igbo niile n’izugbe ka onye ọbụla nye aka ma tụnye ụtụ nke ya n’ụzọ ọbụla o nwere ike n’ezi mbọ ahụ a na-agba ij

OTU oge n’obodo ụmụanụmanụ a na-akpọ Òkè. Ha kpọrọ oku dị ha nnukwu mkpa ịtụ elo maka mmekpa ahụ ha na-enwe, otu nwamba si abia eburu ha oge ọbụla dịka ihe oriri. Ya bụ nsogbu na-enyezi ha oke mmekpa ahụ nke na ọnụọgụgụ ha na-epewanyezi mpe oge ọbụla. Ha wee foro ntutu taa na ya bụ nzụkọ agaghị abịa n’isi njedebe ma ọ bụrụ na ha atụtaghị ezigbo elo otu a ga- esi kwụsi nwamba ịbịa na-eburu ha dịka ihe oriri. Onye ọbụla gbara nkitị, ebe niile daa jii. E mekata, otu oke welie aka elu na ọ chọrọ ikwu okwu. E nye ya ohere ikwu okwu, o bilie kwue na n’uche nke ya, na ya na-atụta elo ka ha gote mgbirigba makwụnye ya eriri nyaba nwamba n’olu ka ọ ga-abụ ọ na-abịa iburu ha, mgbirigba ahụ na-akụ, ha amara na nwamba na-abịa. Onye ọbụla aga zoo, ka ọ ghara ijidenwu ha. Oke nile nọ na nzuko ahụ wee wulie elu na-añụrị tie “Eee! Elo nke a amaka oo”! Onyeisi ha wee bilie kelee ha niile sị ha na elo a tụtara mara ezigbo mma ma ajụjụ ọ na-ajụ ha niile nọ ebe ahụ bụ; “Onye ga-anyanye nwamba ya bụ mgbirim

EBE okwu kwuru sị na nwoke chọtara nwaanyị chọtara ezigbo ihe, o gosiri na nwaanyị bụ ezigbo ihe. O nwere ihe mere ụbara ụmụnwaanyị jiri karịa nke ụmụnwoke na-agbanyeghị akaje dị iche iche e ji ha eme na mpaghara ụwa niile. Onye maara ụdị ọgụ ụmụnwoke ga na-alụ n’ihi otu nwaanyị? Alụm di na nwunye bụ nnukwu mmemme na-ebute obi añụrị n’ezinaụlọ, ọkachasi n’ezinaụlọ nke nwoke n’ihi na a na-achọ inwe mbawanye n’ezinaụlọ ha site n’aka nwaanyị ahụ a na-alụbata ọhụrụ. Nwoke lụtara nwaanyị na-enwe nnukwu añụrị amaghị ka a ga esi kọwaa ya n’ihi na Chukwu nyere ya nnukwu ihe ego apụghị igota. Ụfọdụ ụmụnwoke na-ama nwoke ibe ha njakịrị sị “Nnaa nke a ị dị ihu ka nwoke lụrụ nwaanyị ọhụrụ”. Nke a gosiri na o nwere ka ihu nwoke lụrụ nwaanyị ọhụrụ na-adị. Ụbọchi mmemme ahụ na-adị oke egwu. Ọtụtụ mmadụ na-esi n’ebe dị iche iche zukọọ. A na-esi oke oriri na ọñụñụ, egwu na-ada nke na onye nụrụ ka egwu na-akụ ga-ajụ ma o nwere ebe a na-alụ nwaanyị n’ihi na o nwere ka egwu alụm di na nwunye si ada. A na-

AKWA bụ ihe a na-eyi iji kpuchie ọtọ. Ọ dị ụdị akwa dị iche iche e ji ekpuchi ọtọ. Mgbe a kwusiri iyi jigida, ọ dị akwa ndị Igbo malitere yibe a kpọrọ akwaete, ma nwoke ma nwaanyị na-ama akwaete. Ndị nwoke na-awa ya awa ma ọ bụ maa ya n’ukwu ka nwaanyị. Mpaghara ọbụla nwere aha ha na-akpọ akwaete dịka asụsụ ha siri di. Akwaete a bụ n’ala anyị ka e si nweta ihe niile e ji eme ya. Ọ dị ukwu osisi na-ami owu, osisi ahụ michaa kaa, ọ gbawaa ewekọtachaa owu ahụ wepu mkpụrụ ya, ha wepusia ya, ha amalite ikeko ya n’osisi. Nke ahụ gasia, ha eresị ndị na- ekwe akwaete. Ndị na -ekwe ma ọ bụ akpa akwaete na- eme ụdị atọ. Nke ụmụnwoke adịghị adị obosara ka nke ụmụnwaanyị,nke  ụmụnwaanyị na-adị ụzọ abụọ; nke nnukwu na nke obere mana ụzọ atọ ahụ adighị eru obasara ma ọ bụ ogologo ka obi akwa ugbu a. E kwesia ya, ọ na- adị ọcha, ha na- esiji ya n’ụdị dị iche iche dịka uhie, edo, oji, akwụkwọ ndụ. Ọ bụ ezie na a na-agba ọtọ, ihe ọjọọ dị ugbua adịghị nnukwu oge ahụ. Ụmụnwoke na ụmụnwaanyị na- enwe egwu

IGBO kwuru sị na onye a gwara agwa ma ọ nụghị anụ, o mee emee ọ hụ ahụ. N’ịgbasò nke a, gọọmenti steeti Anambra anwụchikọọla onye ọzọ iwu akwadòghị na-anakọkwa ụtụ n’ụzọ iwu akwadòghị n’Amaenyi dị n’okpuru ọchịchị ‘Awka South’ na steeti ahụ. Nwa amadi ahụ gbaārā ahọ iri atọ na iteghete, onye aha ya bụ maazị Ikechukwu Ndụkwe bụ onye a nwụchikọrọ nso-nso a na mpaghara ụzọ Amaenyi, site n’aka ndị ụlọ ọrụ steeti ahụ na-ahụ maka azụmahịa, ịtụ mgbere ahịa na ikewàpụta akụnụba. N’okwu ọ gwara ndị nta akụkọ dịka ọ gbachara onye ahụ a na-enyo ènyò n’awụ ma kpụgharịa ya n’isi ụlọ ọrụ oyibo steeti ahụ, bụ ogigè Jerome Udorjị dị n’Awka, kọmishọna steeti ahụ na-ahụ maka azụmahịa, ịtụ mgbere ahịa na ikewàpụta akụnụba, bụ Maazị Christian Madụbuko katọrọ kpamkpam, otu ụfọdụ ndị mmadụ siri kpebie ịbụ ọkụkọ ntị ike, site n’ịga n’ihu na-agbakụta iwu gọọmenti azụ, ma na-eleghàrakwa ntụziaka ya anya. O kwuru na na-agbanyeghị ntụziaka gọọmenti steeti ahụ nyèrè ka a kwụsịgodi ịnakọ ihe ọbụla bụ ụtụ n’ụdị ọbụ

ỌGBATUMTUM bụ otu n’ime ihe e ji eme njem ka ọ dị ngwa. Ebum n’obi e jiri mebe ọgbatumtum bụ ka ọ na-enye aka aba ebe ụgbọala enweghị ike ịba mana ndị ntorobịa ụfọdụ na-achọghị inyere onwe ha aka weere ya mere ihe iji mekpa ndị mmadụ ahụ. Kemgbe e mechiri ọgbatumtum ịgba n’ụfọdụ obodo dị n’Anambra, ọtụtụ ihe mberede okporo ụzọ beletara. Mmechi e mechiri ọgbatumtum ịgba n’Awka na Onitsha nakwa ebe ndị ọzọ beletara ohi bụ nke ndị omekome na-ejibe ọgbatumtum ezu. N’ihi ọgbatumtum e mechiri, ụmụ ikorobịa ụfọdụ amaghị ihe ha na-alụ bụ nke na ejupụta mpaghara ụfọdụ n’Awka esigwo n’Awka puọ mana ndị nke maara ihe ha na-eme zụtara keke ozigbo akwụsiri ọgbatumtum, ebe  ụfọdụ n’ime ha zụtara obere ụgbọ ala akpọrọ ‘mini bus’. Ihe ọzọ dị oke mkpa a ga-amara maka ọgbatumtum gọọmenti mechiri bụ na nke a gosiri na anya gọọmenti na ndị nọ n’ọchịchị na-eru na ihe na-eme n’obodo nakwa agwa adịghị mma dị na obodo. N’ezie, kemgbe emechiri ọgbatumtum ịgba na okporo ụzọ awara awara Awka na Onitsha, ụmụ mmad

NA ngwụcha izuụka gara aga ka ụlọikpe ukwu nke steeti Edo mara otu onyeisi ụka, Pastor Udoka Ukachukwu na enyi ya nwaanyị, Eniobong Isonguyo ikpe ọnwụ n’ihi ogbugbu ha gburu otu onye ọlụ nọ n’ogo dị elu na ‘Nigerian National Petroleum Corporation’ (NNPC) n’afọ 2013. Nwoke ahụ e gburu egbu bụ ‘Engineer’ Victor Gabriel Isonguyo bụ dị Eniobong. Onyeisi ụka ahụ gburu ya ma gbaa ozu ya ọkụ n’ihi na ọ tụbara nwunye ya ime. Nwoke ahụ ka e kwuru na ọ chọrọ ịmata otu nwunye ya si dị ime mgbe ya anọghị ya. Ọ bụ n’ihi nke a ka ha ji gbaa izu gbuo ya ma gbaa ozu ya ọkụ. Ka ha gbuchara ya, onyeisi ụka ahụ kwakọrọ ihe akụ akụ na ihe enwe enwe nwoke ahụ lara mmụọ, nke gụnyere ụgbọala ya nke e nwetere otu n’aka ya tinyere nde kwuru nde naira na ọtụtụ ala na ihe ndị so ya n’azụ nke ọ hafechara ka ọ bụrụzie nke ya. Justice G. Imadegbelo mara mmadụ abụọ ahụ ikpe ọnwụ site n’ịtụ ụdọ (death by hanging). Eniobong, onye nke dị ime ọnwa anọ n’oge ahụ ya bụ ihe mere ka e kwru na ọ mụọla nwa n’ụlọnga Benin.

DỊKA a sị na ọ na-abụ onye mara chukwaa abịrịja akwụ ya, ọ bara ya urù n’ozuzu òkè, gọọmenti steeti Anambra ejikerela ịbagide n’atụmatụ iji usoro ọgbara ọhụụ were ejikwa àtịtị (waste), bụ unyi na ihe ndị e kpofùrù n’ahịhịa na steeti ahụ, nakwa imeputagharị ha ka ha ghọrọzie akụnụba na ihe na-enye ego. Aka na-achị steeti Anambra, bụ gọvanọ Willie Obianọ mere ka a mara nke a n’Awka na mmemme ibinye aka n’akwụkwọ nkwekọrịta nghọta maka ime nke ahụ, bụ ya na ụlọ ọrụ “Redivivus Industries Limited” mere. O kwuru na ebumnobi nke ahụ bụ iji hụ na e nwere usoro kacha mma e si ejikwa àtịtị na ya bụ steeti, bụ nke ga-enyekwa aka n’ụzọ pụrụ iche n’ịkwàlite ezi ọnọdụ obibi ndụ ụmụafọ steeti ahụ, ya na ezi ọnọdụ gburugburu b ịgbà. Gọvanọ Obianọ mekwara ka a mara na a ga-esitekwa na ya bụ ọmarịcha atụmatụ, bụ nke ga-egbu ọnụ ego ruru otu nde Dọlà na ụma otù, wee bàgide n’ịgbanwegharị na imepùtagharị atịtị na ihe ndị megasịrị mmebi ka bụrụzie ihe ga na-amụta ego. Dịka ya bụ nkwekọrịta e mere siri dị,

Dịka ndị uwe ojii steeti Anambra jidekwara ọtụtụ ndị ohi na ndị otu nzuzo   E KWURU sị na ịkpọ ngwere emeghị ihe o jiri bụrụ ịkpọ ngwere, ụmụaka ewere ya mere anụ n’ọkọchị na n’udummiri. N’ihi nke a ka ọchịchị steeti Anambra ji ebu agha esepughị aka, megide mpụ na arụrụala na steeti ahụ. Ka ọ dị taa, ndị uwe oji, n’okpuru atụmatụ ọrụ ‘Puff Adder’, bụ òtù e guzobere nso-nso a n’Ọnịtsha site n’aka kọmishọna ndị uwe ojii na steeti Anambra, bụ maazị Mustapha Dandaura anwụchikọọla ụmụokorobịa abụọ maka ịpụnara mmadụ àkpà na ihe ndị ọzọ n’ike na mpaghara Upper Iweka. Nke a bụ nke e mere ka a mara site n’ozi a kpụrụ nso-nso a, ma bụrụkwa nke onye na-ahụ maka mmekọrịta ọhaneze na ndị uwe ojii na steeti ahụ, bụ maazị Haruna Mọhammed bìnyèrè aka na ya. Maazị Mọhammed, site n’ozi ahụ, mèrè ka a mara na mmadụ abụọ ahụ, bụ maazị Ugwuanyị Ifeanyị (gbara ahọ iri abụọ na ótù) na maazị Sọpụlụ Ugwoma (gbara ahọ iri abụọ na abụọ) bụcha ndị Nsụkka nke steeti Enugu, ma sòkwa na ndị ‘òrèrè ntị goro isi ike’

 N’IJI bèlata oke ihe mberede okporo ụzọ, gọọmenti okpuru ọchịchị Nnewi South, nke steeti Anambra azọpụla ụkwụ dike ijikọ aka ọnụ, ya na ndị òtù ọrụ ala anyị na-ahụ maka ije awele na nchekwa okporo ụzọ, bụ ụlọ ọrụ ‘Federal Road Safety Corps’. Nke a bụ nke e mere ka a mara site n’ọnụ onyeisi oche ọchịchị nchere ogè n’okpuru ọchịchị ahụ, bụ maazị Chieloka Okoye, oge ndị òtù ọrụ ahụ gara kpọtụrụ ya n’ụlọ ọrụ ya dị n’Ụkpọr, bụ isi obodo okpuru ọchịchị Nnewi South. N’okwu ya na ya bụ ọgbakọ, maazị Okoye mere ka a mara oke mkpà ọ dị ịhụ na e na-enwe njem siriri wèrèrè n’okporo ụzọ dịgasị iche iche, ya ezi nchekwa nke ndị na-agba n’okporo ụzọ na ndị ha bù n eme njèm, bụ nke o kwuru na a pụrụ ime ka ọ dị ìrè site n’inye ndị na-akwọ ụgbọala ezi nkuzi na ọzụzụ. Ọ kpọkuzịrị ndị òtù ọrụ ahụ ka a gaa n’ihu ịbagide na njem ịkọwaara na ịkụziri ndị na-ànyà ihe ọnyịnya ihe ha kwesiri ịma, iji wee belata ihe mberede okporo ụzọ na ihe ndị ọzọ yiri ya, ma kwekwazie nkwà inye ha nkwàdo n’ozuzu òkè n’imezùp

AKA na-achị steeti Anambra bụ Gọvanọ Willie Obiano (Akpokuedike) enyefeela nde naịra isii (N6million) n’aka Mustapha Dandaura bụ kọmishọna uweojii na kọmandị ahụ maka ndị wetara ozi e ji nwụchikọ mmadụ abụọ a na-enyo enyo na aka ha dị n’igbu ọchụ. Ozi nke si n’aka onye na-ahụ maka ọdị mma ndị mmadụ na ndị uweojii na kọmandị ahụ bụ Haruna Mohammed kwuru na ndị ahụ e nyere ego ahụ bụ ndị wetara ozi nke e ji nwụchịkọọ ndị omekome. Mohammed kọwara na onye nke wetara ozi nke mere e ji nwuchịkọọ onye gburu Chief Frank Igboka, onye bụ onyeisi nzuko ezumezu Nimo ‘President-General Nimo’ ga-erita nde naịra ise (N5million), ebe onye ọzọ wetara ozi nke e ji nwụchikọọ Ikechukwu Udensi (Ikanda) onye a na-enyo na aka ya dị n’ogbugbu e gburu Ndubuisi Nwokolo n’Onitsha ga-erita otu nde naira (N1million). A gbagburu Igboka na Nimo ka ọnwa Aprel dị n’ụbọchị iri na isii n’afọ a ebe Udensi, onye nke a nwụchikọrọ ihe dịka ọnwa atọ gara aga bụ onye nke a na-achọ achọ maka ogbugbu e gburu Nwokolo kemgbe afọ

DỊKA mba ụwa merubere mmemme ụbọchị akwụkwọ nke ahọ 2019, ọba akwụkwọ steeti Anambra, bụkwa nke a maara dịka ọba akwụkwọ Kenneth Dike dị n’Awka emerùbela nke ya n’ụzọ pụrụ ichè. Oke ụbọchị ahụ bụ nke ya bụ ọba akwụkwọ jiri mmemme dị iche iche wee merùbe, malite n’ịga leta ndị nọ n’ụlọ mkpọrọ wee ruo n’ịchịkọba oke ọgbakọ n’ụlọ ezumeezu nke ya bụ ọba mmụta dị n’Awka. N’okwu ya n’ụlọ mkpọrọ ‘Anambra State Prison Command’ dị n’Amawbia’ bụ ebe ọ nọrọ wee bunye ndị nọ n’ụlọ mkpọrọ ahụ akwụkwọ na ihe dị iche iche e ji akwàlite mmụta; onye ji ọkwa dịka onyeisi ọba akwụkwọ ahụ, bụ dọkịta Nkechi Udeze kọwara mmụta dịka ihe dị oke mkpa na ndụ mmadụ nakwà ụzọ pụtakarịchara ìhè a pụrụ isi kwàlite ezi mgbanwè na mmepe òbòdò. Ọ mere ka a mara na mmụta na-emepe anya, na-emepe ụzọ, na-anụcha mmadụ, na-emekwa ka mmadụ bàá urù n’obodo, tinyere ọtụtụ ihe ndị ọzọ ọ pụrụ ime na ndụ mmadụ. Ọ kpọkùkwazịrị ndị ahụ nọ n’ụlọ mkpọrọ ka ha were ịgụ akwụkwụ kpọrọ ihe, were ya gbanwèé ma werekwa ya mụta ihe ndị ga-

DỊKA a sị na e too onye gburu ewu, ọ hụ ehi o gbuo, ndị obodo Ụkpọr, dị n’okpuru ọchịchị ‘Nnewi South’ nke steeti Anambra ebunyela aka na-achị steeti ahụ, bụ gọvanọ Willie Obianọ ụkpa ekele maka ezi mbọ ọ na-agba n’ịkwalite mmepe ime-ime obodo dị iche iche na steeti ahụ. Onye isi ọchịchị obodo Ụkpọr, bụ Maazị Emmanuel Nwachukwu mere ka a mara nke a n’okwu ọ gwara ndị nta akụkọ oge ọ na-edugharị ha n’ebe dị iche iche ọrụ na-aga n’ihu n’obodo ahụ n’okpuru atụmatụ “Community Choose Your Project” bụ amụmà gọvanọ si na ya wee na-enye obodo niile dị na steeti ahụ ego dị nde Naịra iri abụọ iji wee họrọ ma rụọ ihe dị ha mkpa. O mere ka a mara na nke ahụ gosiri n’ezie na ya bụ gọvanọ ghọtara ihe ezi ọchịchị pụtara, ma ghọtakwa oke mkpa ọ dị inye obodo ohere ka ha were aka ha họrọ ihe kachara dị ha mkpa, bụ nke ọ kọwara dịka ụzọ kachara dị mfe isi kwàlite mmepe zuru òkè. O kwuru na oge ụfọdụ, ihe gọọmenti na-eji aka ya ahọrọ ma na-arụrụ ndị mmadụ anaghị enyecha ha obi ụtọ ma ọ bụ mịtá mkpụrụ a t

 Ọ DỊ otu obodo nke dị n’otu mpaghara eji ọlụ ugbo wee mara. Ọ dị otu nwoke siri ike n’ọlụ ugbo nke na ịhụ ọba ji ya, ichee na ọ bụ ebe a na-asumpi egwuruegwu. Dịka a na-ekwu na ebe ezigbo ihe dị, ihe ọjọọ na-anodebe ya. O nwere ndị omekome nọ n’obodo ahụ emekpa ndị mmadụ ahụ, ha chọpụtara ebe aja nwoke ahụ siri daa. Ndị omekome ahụ bụ Agafu ọkpa ogologo na enyi ya nwoke! Ma na-asịrị na-agafu na-ama ibe ya. Ọ dị ụzọ ha si agwarita onwe ha okwu ka onye ọ bụla ghara ịghọta ihe ha na-ekwu. Ụzọ ahụ bụ iji ọnụ gbuo ọka ma ọ bụ nke a na-akpọ mkpọrọfụfị. Otu ụbọchị, enyi Agafu ọkpa ogologo were ọja kpọọ ya n’ụdị ha si: “Agafu ọkpa ogologo”! Agafu ọkpa ogologo azaa ya “Ee”! Ọ sị ya: ịhụkwara ebe aja siri da? Agafu ọkpa ogologo azaa; ka ọ dịba ka ọ dịba mgbe chi jiere! O rue mgbe chi jiri, ha gaba ohi n’ọba ji nwoke ahụ. Agafu ọkpa ogologo bụ onye izu ohi doro anya nke ọma. Ọ bụ ya na-atụpụrụ enyi ya ji, enyi ya a na-aghọrọ. Mgbe nwoke nwe ụlọ chọpụtara na ndị ohi nọ n’ọba ji ya, ọ pụta, enyi A

ALUM di na nwunye bụ otu nnukwu ihe Eke kere ụwa jiri jikọta ụwa nile ọnụ na-agbanyeghị agbụrụ, okpukpe ma ọ bụ ebe onye siri bịa. Ọ bụ ọlụ dịrị nwaanyị ịhapụ ezinaụlọ nke aka ya gakwuru nwoke ka ya na ya biri, nke a na-akpọ alum di na nwunye. Alum di na nwunye bụ oke mmemme na ihe na-eweta obi añụrị ebe ọbụla a na-eme ya. Ọ bụ nnukwu ihe na-ejikọta ezinaụlọ na ezinaụlọ, nwanne na nwanne, enyi na enyi, obodo na obodo wdg. Ọ bụ ihe a na-enwe nkwekọrịta na nkwado tupu emebe ya. Ọ bụ ezie na enwere ọtụtụ obodo ma ọ bụ agbụrụ dị iche iche na-eme nwaanyị ka a ga-asi na ha abụghị nwa mgbe ọbụla amụrụ ha, n’ihi na enwebeghị nwa nwoke n’ezinaụlọ ahụ, na-amaghị na ọ bụ nwaanyị bụ isi sekpụ ntị n’ọmụmụ na ụbara mmadụ n’ụwa taa. Echiche Chukwu kere ụwa na mmadụ abụghị otu n’ihi na ọ bụrụ n’echiche mmadụ gaara ha ka ha siri chọọ, a ga achọpụta na ụbara ụmụnwoke ga-akarị nke ụmụnwaanyị otu ọchịchọ nwa nwoke dị n’obi onye ọ bụla. Kedụ ka ụwa a ga-adị ma ọ bụrụ na ụbara ụmụnwoke akarịa nke ụmụnwaayị?

NDỊ omebe iwu sineeti ala Nigeria amapụtala ego dị triliọnụ asatọ na ụma iri iteghete na abụọ dịka ego ọrụ nke ahọ 2019. Nke a gbasòrò nabata nke nkwekọrịta ndị òtù nlebà anya, bụ ‘Senate Committee on Appropriation’, ma bụrụkwa nke e kwupùtara n’ozuzu òkè n’ọgbakọ ndị omebe iwu ahụ nwere nso nso a n’Abụja. N’okwu ya dịka ọ na-agụpụta nke ahụ, maazị Danjuma Goje mere ka a mara na a makwasara ego dị ijeri Naịra iri iteghete (N90bn) n’elu ego ole onyeisi ala bụ maazị Mụhammadụ Buharị mapụtara ma hafèé n’aka ndị omebe iwu ahụ n’abalị iri na asatọ nke ọnwa Ekeresimeesi ahọ 2018 ka ha lebàrá ya anya. O kwuru na ego ahụ ha makwasara bụ iji wee gbòó nsogbu ajọ ọnọdụ nchekwa dị n’ala Nigeria ugbua, kwàlite ezi ọnọdụ obibi ndụ ndị omebe iwu, ma nyekwara steeti Zamfara aka. Ọ sị na ijeri Naịra iri abụọ na atọ na ụma iri isii na asatọ (N23.68bn) n’ime ego ahụ bụ nke a mapụtara iji kwụọ ndị omebe iwu na-apụ àpụ na ndị enyemaka ha ọkpụrụkpụ ego orubèèrè ha, bụ ‘gratuity’, ya na ịkwụ ndị omebe iwu na

NDỊ ọlụ oyibo mere mmemme ome n’afọ ha ụnyaahụ bu abali mbụ na ọnwa ise afọ 2019. Mmemme ndị olu a bụ nke malitere n’ala America n’afọ 1886. Tupu afọ 1886, ndị ọlụ na- enwe ọtụtụ mkpagbu n’ihu ọlụ nke na-eme na ụfọdụ ndi ọlụ na-ada n’ihu ọlụ ha nwuọ. Ụfọdụ daa, ha abanye na nsogbu ga-eme na ha agaghị alaghachi n’ọlụ ahụ ọzọ. Ihe na-ebute nke ahụ bụ na ha adịghị ezu ike. Ndị na-achị ha adịghị enwe ọmịko n’ebe ha nọ. Mgbe ndị ọlụ malitere kwube maka afụfụ ha na-ata na awa ole ha na-alụ ọlụ dI ukwu, ndị na-achi ha malite kwa imekpa ha karia nke mere n’afọ 1884, e gburu ọtụtụ ndị ọlụ. Nke kachasI bụ ntigbu ndị uwe ojii na ndị na-alụrụ ndị nwe ọlụ akpụ obi  tigburu nwanta di afọ asato maka na o kwuru n’afụfụ ndị ọlụ karịrị. Ka nke a gasirI, ndi otu a kpọrọ ‘organised labour’ pụtara ihe lụba ọgụ maka inwere onwe nke ndị ọlụ nakwa ibeleta awa ole ha na-alụ ọlụ site n’awa iri ka ọbụrụ awa asatọ. Gọọmenti na ndị nwe ụlọ mmepụta ngwa ahịa na kwa ngwa ọlụ di iche iche wee leba anya n’-okwụ ndị ‘o

E MEELA ka a mara na gọọmenti steeti Anambra ga-amalitekwa ịkụtùsi ụlọ ọbụla e ji were eme mpụ ma na-arụkwa arụrụala dị iche iche dịka izo ohi, idebe ndị a tọọrọ atọrọ na omekoome ndị ọzọ na-eweta ala adịghị mma na steeti ahụ. Aka na-achị steeti Anambra bụ Gọvanọ Willie Obianọ mere ka a mara nke a na nzukọ isi ọchịchị steeti ahụ, bụ ‘State Executive Council Meeting’ nwere n’Awka bụ isi obodo steeti ahụ ụbọchị Mọnde. Gọvanọ Obianọ kwupùtara nke a dịka ọ na-aja ndị ọrụ nchekwa na steeti ahụ ike maka ezi mbọ ha gbàrà n’ịnwụchikọ otu n’ime ndị ahụ a na-enyo ènyò na ọ bụ ha gburu onyeisi ọchịchị obodo Nimo dị n’okpuru ọchịchị Njikọka, bụ maazị Frank Anthony Igboka, bụ onye a gbàgbùrù n’abalị iri na isii nke Ọnwa Epure. N’ihe gbasaara nde Naịra ise o kwere na nkwa maka onye ọbụla ga-agba ezi àmà ga-enye aka n’ịnwụchikọ ndị ahụ gburu ya bụ nwa amadi, gọvanọ Obianọ mere ka a mara na onye gbara ama e jiri nwụchikọ onye nke ahụ a nwụchikọrọ ugbua anatalarị ma fọlaa ego ya àkpà kemgbe, dịka gọọme

E LIELA ozu odogwu nwoke Edmund Sunday Iwudoh (Nnawugwu) ka a gbachara Ista na ngwuru be ya n’Abubor Nnewichi Nnewi nke dị n’okpuru ọchịchị Nnewi ‘North’ na Steeti Anambra. A kaara ya ụka na ‘St Mary’s Catholic Church, Abubor Nnewichi Nnewi tupu e lie ya n’ihi na o zuru oke n’ụka. Diọkpara ya bụ Malizu Iwudoh kọwara ya dịka onye eziokwu, onye maara ihe ekwe na-akụ ma bụrụkwa onye kwetara na ezi aha ka ego. O kwuru sị: “Nnam hụrụ ezinaụlọ ya na mmadu niile n’anya, tinyekwara Chineke na ụka.” O kelere bishọpụ nke dayosis Nnewi bụ Most Rev. Hilary Okeke onye kaara nna ya maasị nche abalị akwamozu ma kelekwaa ‘vicar-general’ dayosis ahụ bu Msgr Patrick Anichebe Ezeobata, onye nke no n’isi emume n’ụka elimozi. O kelekwara ọtụtụ ndị ụkọchukwu si ugwu na ndida wee bia n’ihi na ka onye si eme ka atañụ si akpọ ya. Ọ gakwara n’ihu kelee Igwe Nnewi (Igwe na-eje ụka) Igwe Orizu na ndị okpu mmee mmee ya na ha na-alụ ọlụ nke E.S. Iwudoh bụ otu onye n’ime ha. Ndi Nigerian Union of Pensioners jukwara

OTU nwata akwụkwọ nke mahadum ‘University of Port Harcourt’ na steeti Rivers a nwụọla n’ụzọ nke mmadụ amaghị. Nwata nwaanyị ahụ gbara afọ iri na asatọ aha ya bụ Olaitan Gbadamosi bụ onye nke mere emume nnabata (matriculation) n’ọnwa abụọ gara aga ka e butere ozu ya n’ọnụ ụlọ ya nke dị n’Omuoko Aluu n’okpuru ọchịchị Ikwerre na steeti Rivers. Ọ bụ onye steeti Oyo ma nọrọ n’ogo nke mbụ (100 level) n’ihe ọmụmụ ‘Chemical Engineering’ na mahadum ahụ. Ọnwụ nwata nwaanyị ahụ gbagwojuru ndị mmadụ anya n’ihi na ha amaghị ihe kpatara ya. Ebe ụfọdụ na-ekwu na o gburu onwe ya ndị ụfọdụ na-ekwu na e gburu ya egbu. E kwuru na ọ bụ mgbe ụmụakwụkwọ ibe ya ahụghị ya n’ule nnwale abụọ ha mere ka ha ji chọrọ ya bịa n’ụlọ ya. N’ihi nke a, ka ha na ndị agbataobi ji tulee ihe a ga-eme nke mere ka e jiri mbe (ladder) wee site na window nyobaa anya n’ụlọ ya. Ha hụrụ ka ọ tọgbọ n’ala; wee gbawaa ụzọ ya hụzie ka ihe siri gbata kwụrụ. Ha hụrụ ọgwụ ọjọọ (sniper) ka ọ tọgbọ n’akụkụ ya. Ha amaghị ihe merenụ na otu o

DỊKA e kwuru sị na ihe ọ sọrọ nchì ya zogharịba n’ahịhịa, anya ga-ahụrịrị ya otu ụbọchị; aka ndị uwe ojii na steeti Anambra akpàrálá otu onye n’ime ndị ahụ a na-enyo ènyò na aka ya dị na mgbagbu ahụ a gbàgbùrù onyeisi ọchịchị obodo Nimo dị n’okpuru ọchịchị Njikọka, bụ maazị Frank Anthony Igboka. Onyeisi ndị uwe ojii na steeti ahụ, bụ maazị Mustapha Danduara mere ka a mara nke a n’isi ụlọ ọrụ ndị uwe ojii dị n’Amawbịa, oge ọ na-akpụgharị ya bụ nwa amadi, tinyere ọtụtụ ndị ọzọ a nwụchikọrọ maka itinye aka n’arụrụala dị iche iche, dịka otu nzuzo, izu ohi na ịtọrọ mmadụ. Nwata nwoke ahụ aha ya bụ Chigbo Aniegbu, onye a maara dịka “Transformer” gbàrà ahọ iri abụọ na asaa ma bụrụkwa onye e kwuru na o bụ onye Nimo, bụkwa obodo ya bụ nwa amadi e gburu egbu. Dịka maazị Danduara siri kwuo, kemgbe ụbọchị ahụ e jiri gbuo maazị Igboka, bụ n’abalị iri na isii nke ọnwa Epure n’ahịa Oye Nimo, ndị uwe ojii steeti ahụ bagidere n’ịchụ nta ịnwụchikọọ ndị ahụ kpara ya bụ arụ, bụzị nke e siri na ya wee nwục

NDỊ uweojii steeti Enugu anwuchikọọla ụmụnwaanyị abụọ rere nwa abalị abụọ. Nwa ọhụrụ ahụ e rere bụ nwa nwanne otu n’ime ha, ma bụrụ nke ha rere n’ọnụego narị naịra atọ (N300,000) A nwụchịkọrọ nwaanyị ahụ n’Ovoko nke dị n’okpuru ọchịchị Igbo Eze ‘South’ na steeti ahụ. Ọ bụ ndị ọlụ nchekwa steeti ahụ bụ ndị zọpụtara nwa ọhụrụ ahụ bụ ndị nke e resịrị ndị mgbere mmadụ ma hafee ndị kpara nkata ahụ n’aka ndị uweojii. Otu n’ime ndị ahụ aka kpaara bụ onye ụmụgbabe Ovoko kwuputara na ọ bụ otu nwaanyị aha ya bụ Ekutosi rịọrọ ya ka o nyere ya aka ree nwa nwanne ya nwaanyị n’ihi na ha achọghị nwata ahụ n’ezinaụlọ ha. Mana ya bụ onye a na-ebo ebubo kwuru na ọ bụ enyi ya nwaanyị  ka ya nyeere aka iri nwata n’ihi na nne (nwa ahụ) dị afọ iri na atọ, n’ihi ya ọ orueghị ogo ịzụ nwa. Dịka nwaanyị sị Umugbabe si kwu, o kponyere ya bụ nwaanyị nwa ahụ ozugbo na steeti Rivers onye nke kwere nkwa ịkwụ narị naịra atọ. Otu o sila dị, nwaanyị ahụ onye nke a nwuchikọrọ n’Ovoko duuru ụfọdụ ndị uweojii gaa na nke n